Bankalar ve Borsaya Kote Şirketlerde Yönetim Kurulu ve Komite Yapılanmaları

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK)’nun 409 uncu maddesi 1 inci fıkrasına göre anonim şirketlerin olağan genel kurul toplantılarının her faaliyet dönemi sonundan itibaren üç ay içinde yapılması gerekmektedir. Kanun’da genel kurul toplantılarının her faaliyet dönemi sonundan itibaren 3 ay içinde düzenlenmemesinin bir yaptırımı bulunmamakla birlikte (TTK md. 562), Mart ayı içinde faaliyet dönemi yıl sonu olan şirketlerin genel kurul toplantılarının gerçekleştirildiğine tanık olacağız. Yönetim kurulu üyelerinin seçimi ve görev sürelerinin belirlenmesi TTK’nın 408 inci maddesine göre genel kurulların devredilemez görev ve yetkileri arasında olduğundan genel kurulların yapılması ile birlikte bir çok şirkette yönetim kurulu üyeliklerinde değişiklikler yapıldığını görmemiz mümkündür. İşte bu aşamada yeni kurulacak yönetim kurullarında görev dağılımı yapılırken dikkat edilmesi gereken yükümlülüklere değinmek istedik.

Yazımızda bankalar (bankalar derken aksi belirtilmediği sürece borsaya kote olmayan bankaları kastediyor olacağız) ve borsaya kote şirketlerin yönetim kurulu ve komite yapılanmalarındaki zorunluluklara değinirken temel olarak Türk Ticaret Kanunu, Bankacılık Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu, BDDK ve SPK düzenlemeleri ile konu ile ilgisi nedeniyle MASAK’ın bir tebliğini esas aldık.

1- YÖNETİM KURULUNUN YAPISI VE ÜYELERİN TAŞIMALARI GEREKEN NİTELİKLER

1.1- Bankalarda

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 23 üncü maddesine göre bankaların yönetim kurulları genel müdür dahil beş kişiden az olamaz. Genel müdür, bulunmadığı hallerde vekili, yönetim kurulunun doğal üyesidir. Bu Kanunda genel müdür için öngörülen şartlar, yönetim kurulu üyelerinin yarıdan bir fazlası için de aranır. Murahhas üyelerin genel müdürde aranan şartları taşımaları zorunludur. Genel müdürlük ve yönetim kurulu başkanlığı görevleri aynı kişi tarafından icra edilemez. Yönetim kurulu üyelerinin bu Kanunun 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b), (c) ve (d) bentlerinde belirtilen şartları taşıması gerekir.

1.2- Borsaya Kote Şirketlerde

SPK tarafından 03.01.2014 tarihli ve 28871 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Kurumsal Yönetim Tebliği (II-17.1)“nin 2 nci maddesi uyarınca payları borsada işlem gören halka açık ortaklıklar (Payları Ulusal Pazar, İkinci Ulusal Pazar veya Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören ortaklıklar) söz konusu Tebliğ’in ekinde yer alan kurumsal yönetim ilkelerinden Tebliğ’in 5 inci maddesi 1 inci fıkrasında sayılanları zorunlu olarak uygulamakla yükümlüdürler. Uygulanması zorunlu olan ilkeler arasında “yönetim kurulunun yapısı”na ilişkin 4.3.1, 4.3.2, 4.3.3, 4.3.4, 4.3.5 ve 4.3.6 numaralı ilkeler de bulunmaktadır. Bu ilkelere göre;

– Yönetim kurulu üye sayısı, her durumda beş üyeden az olmamak koşulu ile, yönetim kurulu üyelerinin verimli ve yapıcı çalışmalar yapmalarına, hızlı ve rasyonel kararlar almalarına ve komitelerin oluşumuna ve çalışmalarını etkin bir şekilde organize etmelerine imkan sağlayacak şekilde belirlenir.

– Yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğu icrada görevli olmayan üyelerden oluşur. İcrada görevli olmayan yönetim kurulu üyesi, üyelik haricinde şirkette başkaca herhangi bir idari görevi veya kendisine bağlı icrai mahiyette faaliyet gösteren bir birim bulunmayan ve şirketin günlük iş akışına ve olağan faaliyetlerine müdahil olmayan kişidir.

– İcrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeleri içerisinde, görevlerini hiçbir etki altında kalmaksızın yapabilme niteliğine sahip bağımsız üyeler bulunur.

– Yönetim kurulu içerisindeki bağımsız üye sayısı toplam üye sayısının üçte birinden az olamaz. Bağımsız üye sayısının hesaplanmasında küsuratlar izleyen tam sayı olarak dikkate alınır. Her durumda, bağımsız üye sayısı ikiden az olamaz. Payları Ulusal Pazar, İkinci Ulusal Pazar veya Kurumsal Ürünler pazarında işlem gören bankalar için bağımsız yönetim kurulu üye sayısı üçten az olmamak kaydıyla bankanın ihtiyarındadır (30.11.2015 tarihinde yürürlüğe giren BIST Kotasyon Yönergesi ile pay piyasası altında yer alan Ulusal Pazar ve İkinci Ulusal Pazar kaldırılmış, yerlerine Yıldız Pazar ve Ana Pazar adları altında iki yeni Pazar oluşturulmuş; Kurumsal Ürünler Pazarı’nın ismi Kollektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı olarak değiştirilmiştir. Ancak, Pazar isimlerindeki bu değişiklikler hali hazırda yürürlükte olan Kurumsal Yönetim Tebliği (II-17.1)’ne aktarılmadığı için bu Pazarları eski isimleri ile kullanıyor olacağız). Bankaların yönetim kurulu yapılanmaları içerisinde denetim komitesi üyeliği için görevlendirilen yönetim kurulu üyeleri Kurumsal Yönetim Tebliği çerçevesinde bağımsız yönetim kurulu üyesi olarak kabul edilir. Denetim komitesinde yer almayacak bağımsız yönetim kurulu üyeleri için her halde, bağımsız yönetim kurulu üyelerinin tamamının denetim komitesinde yer alması halinde ise en az biri için Kurumsal Yönetim Tebliği’nin (4.3.6.) numaralı ilkesinde bağımsız üyeler için belirtilen nitelikler aranır

– Bağımsız yönetim kurulu üyelerinin görev süresi üç yıla kadar olup, tekrar aday gösterilerek seçilmeleri mümkündür.

– Aşağıdaki kriterlerin tamamını taşıyan yönetim kurulu üyesi “bağımsız üye” olarak nitelendirilir.

a) Şirket, şirketin yönetim kontrolü ya da önemli derecede etki sahibi olduğu ortaklıklar ile şirketin yönetim kontrolünü elinde bulunduran veya şirkette önemli derecede etki sahibi olan ortaklar ve bu ortakların yönetim kontrolüne sahip olduğu tüzel kişiler ile kendisi, eşi ve ikinci dereceye kadar kan ve sıhri hısımları arasında; son beş yıl içinde önemli görev ve sorumluluklar üstlenecek yönetici pozisyonunda istihdam ilişkisinin bulunmaması, sermaye veya oy haklarının veya imtiyazlı payların %5 inden fazlasına birlikte veya tek başına sahip olunmaması ya da önemli nitelikte ticari ilişkinin kurulmamış olması.

b) Son beş yıl içerisinde, başta şirketin denetimi (vergi denetimi, kanuni denetim, iç denetim de dahil), derecelendirilmesi ve danışmanlığı olmak üzere, yapılan anlaşmalar çerçevesinde şirketin önemli ölçüde hizmet veya ürün satın aldığı veya sattığı şirketlerde, hizmet veya ürün satın alındığı veya satıldığı dönemlerde, ortak (%5 ve üzeri), önemli görev ve sorumluluklar üstlenecek yönetici pozisyonunda çalışan veya yönetim kurulu üyesi olmaması.

c) Bağımsız yönetim kurulu üyesi olması sebebiyle üstleneceği görevleri gereği gibi yerine getirecek mesleki eğitim, bilgi ve tecrübeye sahip olması.

ç) Bağlı oldukları mevzuata uygun olması şartıyla, üniversite öğretim üyeliği hariç, üye olarak seçildikten sonra kamu kurum ve kuruluşlarında tam zamanlı çalışmıyor olması.

d) 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu (G.V.K.)’na göre Türkiye’de yerleşmiş sayılması.

e) Şirket faaliyetlerine olumlu katkılarda bulunabilecek, şirket ile pay sahipleri arasındaki çıkar çatışmalarında tarafsızlığını koruyabilecek, menfaat sahiplerinin haklarını dikkate alarak özgürce karar verebilecek güçlü etik standartlara, mesleki itibara ve tecrübeye sahip olması.

f) Şirket faaliyetlerinin işleyişini takip edebilecek ve üstlendiği görevlerin gereklerini tam olarak yerine getirebilecek ölçüde şirket işlerine zaman ayırabiliyor olması.

g) Şirketin yönetim kurulunda son on yıl içerisinde altı yıldan fazla yönetim kurulu üyeliği yapmamış olması.

ğ) Aynı kişinin, şirketin veya şirketin yönetim kontrolünü elinde bulunduran ortakların yönetim kontrolüne sahip olduğu şirketlerin üçten fazlasında ve toplamda borsada işlem gören şirketlerin beşten fazlasında bağımsız yönetim kurulu üyesi olarak görev almıyor olması.

h) Yönetim kurulu üyesi olarak seçilen tüzel kişi adına tescil ve ilan edilmemiş olması.

2- YÖNETİM KURULU BAŞKAN VE BAŞKAN VEKİLİNİN SEÇİLMESİ (Zorunlu)

TTK’nın 366 ncı maddesinin 1 inci fıkrasına göre yönetim kurulu her yıl üyeleri arasından bir başkan ve bulunmadığı zamanlarda ona vekâlet etmek üzere, en az bir başkan vekili seçmelidir. Esas sözleşmede, başkanın ve başkan vekilinin veya bunlardan birinin, genel kurul tarafından seçilmesinin öngörülmesi mümkün bulunmaktadır.

Söz konusu Kanun maddesi tüm anonim şirketleri kapsadığından (TTK’nın 135 inci maddesine göre “genel kurul”, anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerle kooperatiflerdeki genel kurulu, şahıs şirketlerindeki ortaklar kurulunu ve gereğinde ortakların tümünü ifade etmektedir) bankalar ve borsaya kote olsun veya olmasın tüm şirketlerin yönetim kurullarının alacakları bir karar ile her yıl yönetim kurulu başkan veya başkan vekili seçimini / belirlemesini yenilemeleri gerekmektedir.

3- DENETİM KOMİTESİ (Zorunlu)

3.1- Bankaların Denetim Komitesi Oluşturma Zorunluluğu

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 24 üncü maddesi uyarınca, bankaların, yönetim kurullarınca yönetim kurulunun denetim ve gözetim faaliyetlerinin yerine getirilmesine yardımcı olmak üzere denetim komitesi oluşturulması zorunludur.

3.1.1- Üye sayısı

5411 sayılı Kanun’un 24 üncü maddesine göre denetim komitesi en az 2 üyeden oluşur. Denetim komitesi üyeleri icraî görevi bulunmayan (kendisine bağlı doğrudan gelir getirici faaliyetlerin icra edildiği birim bulunmayan) yönetim kurulu üyeleri arasından seçilir.

3.1.2- Üyelerin taşımaları gereken nitelikler

Bankaların denetim komitesi üyelerinin taşımaları gereken nitelikler BDDK tarafından 11.07.2014 tarihli ve 29057 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Bankaların İç Sistemleri ve İçsel Sermaye Yeterliliği Değerlendirme Süreci Hakkında Yönetmelik“in (İç Sistemler Yönetmeliği) 6 ncı maddesinde belirlenmiştir. Bu üyelerin;

a) Atamanın yapıldığı tarihten önceki son iki yıl da dahil olmak üzere;

1) Bankada icrai görevi bulunan yönetim kurulu üyelerinden olmaması,

2) İç denetim, iç kontrol, risk yönetimi, mali kontrol ve muhasebe birimlerinde görev yapanlar hariç, bankanın ve konsolidasyona tabi ortaklıklarının personeli olmaması,

3) Bankanın ve konsolidasyona tabi ortaklıklarının bağımsız denetimini yapan kuruluşların ortağı veya personeli olmaması veya bağımsız denetim sürecinde yer almaması,

4) Bankaya ve konsolidasyona tabi ortaklıklarına danışmanlık veya destek hizmeti veren kuruluşların ortağı veya personeli olmaması veya bu hizmeti veren kişilerden olmaması,

b) Bankada ve konsolidasyona tabi ortaklıklarda nitelikli pay sahibi olmaması,

c) Hakim ortağın veya genel müdürün eşi veya ikinci dereceye kadar (bu derece dahil) kan veya sıhrî hısımı olmaması,

ç) Aralıklı veya sürekli olarak, 9 yıldan fazla bir süreyle aynı bankanın denetim komitesinde görev yapmış olmaması,

d) Ana sözleşme hükmüne veya genel kurul kararına dayalı olarak tüm personele kârdan yapılan ödemeler hariç olmak üzere, bankadan ve konsolidasyona tabi ortaklıklardan, bunların kârlılığına dayalı olarak herhangi bir ad altında ücret veya benzeri bir gelir almaması,

e) Lisans düzeyinde öğrenim görmüş olması ve bankacılık veya finans alanında en az on yıllık deneyime sahip olması,

f) Eş ve çocuklarının bankada veya konsolidasyona tabi ortaklıklarında genel müdür, genel müdür yardımcısı ve dengi pozisyonda yönetici olmaması ve (1) numaralı alt bendi hariç olmak üzere 1 inci maddenin (a) bendi ile (b) bendinde aranan nitelikleri haiz olması

g) Aşağıda belirtilen kuruluşlar dışında başka bir ticari kuruluşta görev almaması;

1) Yönetim kurulu üyeliği görevi ile sınırlı olmak üzere konsolide denetime tabi ortaklıklar,

2) Bankada doğrudan ya da dolaylı pay sahibi olan yurt içinde ya da yurt dışında kurulu tüzel kişiliğe sahip ortaklıklar,

3) Bankanın gerçek kişi ortaklarının ya da (2) numaralı alt bentte belirtilen ortaklarının birlikte veya tek başlarına, doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol ettikleri ya da sınırsız sorumlulukla katıldıkları yurt içinde ya da yurt dışında kurulu kredi kuruluşları ile finansal kuruluşlar,

şarttır. Bu fıkranın (a) bendinin (2) numaralı alt bendi, denetim komitesi üyesinin aynı zamanda iç sistemler ile mali kontrol ve muhasebe birimlerinde görev yapabileceği anlamına gelmez. (g) bendindeki ticari kuruluşlarda görev alma yasağı, bir yasayla veya yasanın verdiği yetkiyle ülke kalkınmasının veya belli bir sektörün veya alanın finansmanı amacıyla kurulmuş, mevduat ve katılım fonu kabul etmeyen bankaların denetim komitesi üyeleri hakkında uygulanmaz.

Atanacak denetim komitesi üyelerinden en az bir tanesinin, hukuk, iktisat, maliye, bankacılık, işletme, kamu yönetimi ve dengi dallarda en az lisans düzeyinde; mühendislik alanında lisans düzeyinde öğrenim görmüş ise belirtilen alanlarda lisansüstü düzeyde öğrenim görmüş ve komite üyelerinden en az birinin yurt içinde yerleşik olması zorunludur.

3.1.3- Denetim Komitesinin Görev ve Sorumlulukları

Denetim Komitesi’ne Bankacılık Kanunu ve alt mevzuatı uyarınca yüklenen bir çok görev ve sorumluluk bulunmaktadır. Bu görev ve sorumlulukların çeşitliliği ayrı bir yazı konusu edilecek kadar geniş olduğu için burada yer vermek istemedik.

3.2- Borsaya Kote Şirketlerin Denetim Komitesi Oluşturma Zorunluluğu

SPK’nın Kurumsal Yönetim Tebliği’nin uygulanması zorunlu olan ilkeleri arasında “yönetim kurulu bünyesinde oluşturulacak komiteler”e ilişkin 4.5.1 numaralı ilke de bulunmaktadır. Bu ilkeye göre yönetim kurulunun görev ve sorumluluklarını sağlıklı bir biçimde yerine getirmesini teminen “Denetimden Sorumlu Komite” oluşturulması zorunludur.

3.2.1- Üye Sayısı

SPK’nın Kurumsal Yönetim Tebliği uyarınca oluşturulması zorunlu tüm komitelerin en az iki üyeden oluşması gerekir.

3.2.2- Üyelerin Taşımaları Gereken Nitelikler

Denetimden sorumlu komitenin iki üyeden oluşması halinde her ikisinin, ikiden fazla üyesinin bulunması halinde üyelerin çoğunluğunun, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerinden oluşması zorunludur. Komitelerin başkanları, bağımsız yönetim kurulu üyeleri arasından seçilir. Denetimden sorumlu komitenin tüm üyelerinin bağımsız yönetim kurulu üyesi niteliğinde olması gerekir. Yönetim kurulu üyesi olmayan konusunda uzman kişiler, denetimden sorumlu komite dışındaki diğer komitelerde üye olabilir. İcra başkanı/genel müdür komitelerde görev alamaz.

3.2.3- Denetimden Sorumlu Komitenin Görev ve Sorumlulukları

Denetimden sorumlu komite; şirketin muhasebe sistemi, finansal bilgilerinin kamuya açıklanması, bağımsız denetimi ve şirketin iç kontrol ve iç denetim sisteminin işleyişinin ve etkinliğinin gözetimini yapar. Bağımsız denetim kuruluşunun seçimi, bağımsız denetim sözleşmelerinin hazırlanarak bağımsız denetim sürecinin başlatılması ve bağımsız denetim kuruluşunun her aşamadaki çalışmaları denetimden sorumlu komitenin gözetiminde gerçekleştirilir.

Şirketin hizmet alacağı bağımsız denetim kuruluşu ile bu kuruluşlardan alınacak hizmetler denetimden sorumlu komite tarafından belirlenir ve yönetim kurulunun onayına sunulur.

Şirketin muhasebe ve iç kontrol sistemi ile bağımsız denetimiyle ilgili olarak şirkete ulaşan şikayetlerin incelenmesi, sonuca bağlanması, şirket çalışanlarının, şirketin muhasebe ve bağımsız denetim konularındaki bildirimlerinin gizlilik ilkesi çerçevesinde değerlendirilmesi konularında uygulanacak yöntem ve kriterler denetimden sorumlu komite tarafından belirlenir.

Denetimden sorumlu komite, kamuya açıklanacak yıllık ve ara dönem finansal tabloların şirketin izlediği muhasebe ilkeleri ile gerçeğe uygunluğuna ve doğruluğuna ilişkin değerlendirmelerini, şirketin sorumlu yöneticileri ve bağımsız denetçilerinin görüşlerini alarak kendi değerlendirmeleriyle birlikte yönetim kuruluna yazılı olarak bildirir.

Denetimden sorumlu komite; en az üç ayda bir olmak üzere yılda en az dört kere toplanır ve toplantı sonuçları tutanağa bağlanarak alınan kararlar yönetim kuruluna sunulur. Denetimden sorumlu komitenin faaliyetleri ve toplantı sonuçları hakkında yıllık faaliyet raporunda açıklama yapılması gerekir. Denetimden sorumlu komitenin hesap dönemi içinde yönetim kuruluna kaç kez yazılı bildirimde bulunduğu da yıllık faaliyet raporunda belirtilir.

Denetimden sorumlu komite, kendi görev ve sorumluluk alanıyla ilgili tespitlerini ve konuya ilişkin değerlendirmelerini ve önerilerini derhal yönetim kuruluna yazılı olarak bildirir.

4- DENETİM KOMİTESİ’NİN SPK MEVZUATI UYARINCA FİNANSAL RAPORLAMADAN SORUMLU OLARAK BELİRLENMESİ (Zorunlu)

SPK tarafından 13.06.2013 tarihli ve 28676 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya İlişkin Esaslar Tebliği (II-14.1)”nin 9 uncu maddesi 2 nci fıkrası uyarınca işletme yönetim kurulu, Kurumsal Yönetim İlkeleri uyarınca seçilecek denetim komitesini, denetim komitesi bulunmaması halinde ise üyeleri arasından en az bir üyeyi, finansal raporlamadan sorumlu olarak belirlemelidir. Ancak bu husus, yönetim kurulunun finansal raporların hazırlanması, sunulması ve gerçeğe uygunluğuna ilişkin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

Bu zorunluluk yatırım fonları ile konut finansmanı ve varlık finansmanı fonları dışında kalan ihraççılar ve sermaye piyasası kurumlarını kapsadığı için borsaya kote olsun ya da olmasın halka açık ortaklıklar ve bankalarda denetim komitesi, alınacak bir yönetim kurulu kararı ile II-14.1 sayılı SPK Tebliği uyarınca finansal raporlamadan sorumlu olarak belirlenmelidir.

5- BANKALARDA İÇ SİSTEMLER SORUMLUSU ATANMASI VEYA BU SORUMLULUĞUN DENETİM KOMİTESİ VEYA BAŞKA BİR KOMİTEYE VERİLMESİ (Zorunlu)

BDDK’nın yayımladığı “İç Sistemler Yönetmeliği”nin 4 üncü maddesi uyarınca iç sistemler kapsamındaki birimler (iç denetim, iç kontrol ve risk yönetimi birimleri) banka organizasyon yapısı içerisinde yönetim kuruluna bağlı olarak kurulmalıdır. Yönetim kurulu, denetim komitesinin görüş, öneri, değerlendirme ve benzeri işlemlerine dayalı yapılacak olanlar hariç olmak üzere iç sistemler kapsamındaki görev ve sorumluluklarını kısmen veya tamamen iç sistemler sorumlusuna devredebilir. Görev ve sorumlulukları iç sistemler kapsamında yer alan birimler bazında ayrıştırılmak kaydıyla, birden fazla iç sistemler sorumlusu da belirlenebilir. İç sistemler sorumluluğu görevi ancak icrai görevi bulunmayan yönetim kurulu üyelerinden birine veya bu nitelikteki yönetim kurulu üyelerinden oluşan komitelere ya da denetim komitesine verilebilir.

Bu zorunluluk BDDK mevzuatı uyarınca sadece bankalar için geçerlidir. Bankalar dışındaki şirketlerde iç sistemler sorumlusu atanması zorunluluğu bulunmamaktadır.

6- UYUM GÖREVLİSİ VE UYUM BİRİMİNİN YÖNETİM KURULUNA VEYA YÖNETİM KURULUNUN YETKİSİNİ DEVRETTİĞİ BİR VEYA BİRDEN FAZLA ÜYEYE BAĞLANMASI (Bankalar, Sermaye Piyasası Aracı Kurumları, Sigorta ve Emeklilik Şirketleri ile PTT Genel Müdürlüğü için Zorunlu)

MASAK tarafından 16.09.2008 tarihli ve 26999 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine İlişkin Yükümlülüklere Uyum Programı Hakkında Yönetmelik“in 4 üncü maddesi uyarınca;

a) Bankalar (TCMB ile kalkınma ve yatırım bankaları hariç),

b) Sermaye piyasası aracı kurumları,

c) Sigorta ve emeklilik şirketleri,

ç) Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (Bankacılık faaliyetiyle sınırlı olmak üzere),

uyum görevlisi atamak ve uyum birimi oluşturmakla yükümlüdür.

Yönetmeliğin 16 ncı maddesi uyarınca da MASAK Uyum Görevlisi, yönetim kuruluna veya yönetim kurulunun, uyum görevlisi atamak, uyum görevlisinin ve uyum biriminin yetki ve sorumluluklarını açık bir şekilde ve yazılı olarak belirlemek, kurum politikalarını, yıllık eğitim programlarını ve gelişmelere göre bunlarda yapılacak değişiklikleri onaylamak, uyum programı kapsamında yürütülen risk yönetimi, izleme ve kontrol ile iç denetim faaliyetlerinin sonuçlarını değerlendirmek, tespit edilen  hata ve eksikliklerin zamanında giderilmesi için gerekli tedbirleri almak ve uyum programı kapsamındaki tüm faaliyetlerin etkin bir şekilde ve koordinasyon içerisinde yürütülmesini sağlamakla ilgili yetki ve sorumluluklarının bir kısmını veya tamamını devrettiği, bir veya birden fazla yönetim kurulu üyesine (açık bir şekilde ve yazılı olarak) bağlı olacak şekilde görev yapmalıdır.

Aynı Yönetmeliğin 18 inci maddesi uyarınca da Yönetim Kurulu, uyum görevlisinin bu Yönetmelikle getirilen görev ve sorumluluklarını etkin bir şekilde yerine getirebilmesini sağlamak amacıyla yükümlünün, işletme büyüklüğü, işlem hacmi, şube ve personel sayısı ya da karşılaşabileceği risklerin yüksekliği gibi unsurları göz önünde bulundurarak uyum görevlisine doğrudan bağlı olan ve uyum programının yürütülmesiyle görevli uyum biriminin oluşmasını ve uyum birimine yeterli personel ve kaynak tahsisi yapılmasını sağlamalıdır.

Bu çerçevede, uyum görevlisi ve bu kişiye bağlı uyum biriminin yönetim kuruluna doğrudan mı bağlı olacağı yoksa yönetim kurulunun bu konudaki sorumluluklarının bir kısmını veya tamamını devrettiği bir veya birden fazla yönetim kurulu üyesine bağlı olarak mı görev yapacağı alınacak bir yönetim kurulu kararı ile belirlenmelidir.

7- KREDİ KOMİTESİ (Zorunlu Değil)

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 51 inci maddesi uyarınca yönetim kurulunun kredi açma yetkisini Kurulca belirlenecek esas ve usuller çerçevesinde kredi komitesine veya genel müdürlüğe devredebilme imkanı bulunmaktadır. Bankalarda kredi açma yetkilerinin kredi komitesine devredilmek istenmesi halinde bu komitenin kurulması gerekmektedir.

Kredi komitesine devredilebilecek kredi açma yetkisinin sınırı ve bu komitenin oluşumu ile çalışma esasları BDDK tarafından 01.11.2006 tarihli ve 26333 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelik”te belirlenmiştir. Bu yönetmeliğin 5 inci madde 2 nci fıkrasına göre bir gerçek veya tüzel kişiye açılacak kredi sınırının tespitinde, yönetim kurulu, kredi komitesine en fazla özkaynakların yüzde onu tutarındaki kredi açma yetkisini devredebilir.

7.1- Kredi Komitesinin Üye Sayısı ve Üyelerin Taşımaları Gereken Nitelikler

Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 6 ncı maddesi uyarınca banka yönetim kurulunun, kredilerle ilgili olarak vereceği görevleri yapmak üzere, Kanun’un 25 inci maddesine göre süre hariç genel müdürde aranan şartları taşıyan üyeleri arasından seçeceği en az iki üye ile banka genel müdürü veya vekilinden oluşan bir kredi komitesi kurulabilir. Herhangi bir toplantıya katılamayacak kredi komitesi üyesi yerine görev yapmak üzere süre hariç genel müdürde aranan şartları taşıyan yönetim kurulu üyeleri arasından iki yedek üye seçilmelidir. Kredi komitesi üye ve yedeklerinin seçiminde yönetim kurulu üyelerinin en az dörtte üçünün olumlu oyu aranır.

Bankacılık Kanunu’nun 25 inci maddesinde Genel Müdür için aranan şartlar ise aşağıda verilmektedir:

“Banka genel müdürlerinin hukuk, iktisat, maliye, bankacılık, işletme, kamu yönetimi ve dengi dallarda en az lisans düzeyinde, mühendislik alanında lisans düzeyinde öğrenim görmüş olanların ise belirtilen alanlarda lisansüstü öğrenim görmüş olmaları ve bankacılık veya işletmecilik alanında en az on yıllık meslekî deneyime sahip olmaları şarttır.”

7.2- Kredi Komitesinin Çalışma Esasları

Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 7 nci maddesine göre, kredi komitesi tüm üyelerin katılımı ile toplanır. Kredi komitesinin oybirliği ile verdiği kararlar doğrudan, oyçokluğu ile verdiği kararlar yönetim kurulunun onayından sonra uygulanır.

Komite gündemi genel müdür veya genel müdürün bulunmaması halinde vekili tarafından tespit edilir ve diğer üyelere duyurulur. Kredi komitesince kredi açılmasında genel müdürlüğün yazılı önerisi aranır. Hesap durumu belgesi alınması zorunluluğu bulunan kredilere ilişkin yapılacak önerilerde, kredi talebinde bulunanların mali tahlil ve istihbarat raporlarının ekli olması zorunludur.

Kredi komitesi kararları karar defterine kaydedilir. Kredi komitesi karar defteri, yönetim kurulu karar defterinin tabi olduğu usul ve esasa göre tutulur.

8- RİSKİN ERKEN TEŞHİSİ VE YÖNETİMİ KOMİTESİ (RİSK KOMİTESİ) (Borsaya Kote Şirketlerde Zorunlu)

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 378 inci maddesinde pay senetleri borsada işlem gören şirketlerde (borsaya kote bankalar dahil), yönetim kurulu, şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını tehlikeye düşüren sebeplerin erken teşhisi, bunun için gerekli önlemler ile çarelerin uygulanması ve riskin yönetilmesi amacıyla, uzman bir komite kurmak, sistemi çalıştırmak ve geliştirmekle yükümlüdür. Diğer şirketlerde bu komite denetçinin gerekli görüp bunu yönetim kuruluna yazılı olarak bildirmesi hâlinde derhâl kurulur ve ilk raporunu kurulmasını izleyen bir ayın sonunda verir.

TTK’nın söz konusu maddesine göre komite, yönetim kuruluna her iki ayda bir vereceği raporda durumu değerlendirir, varsa tehlikelere işaret eder, çareleri gösterir. Rapor denetçiye de yollanır.

Yine payları borsada işlem gören halka açık şirketler için uygulanması zorunlu olan SPK’nın “Kurumsal Yönetim Tebliği (II-17.1)”nin 4.5.1 numaralı ilkesi uyarınca bankalar hariç borsaya kote şirketler için “Riskin Erken Saptanması Komitesi” oluşturulması zorunlu tutulmuştur.

8.1- Üye Sayısı ve Üyelerin Taşımaları Gereken Nitelikler

Riskin Erken Teşhisi ve Yönetimi Komitesi’nin üye sayısı ve üyelerin niteliklerine ilişkin TTK’da bir belirleme yapılmamıştır. Ancak, Kanun’un bu konuda komite şeklinde bir yapılanma oluşturulmasını zorunlu kılmasından ötürü komitenin en az iki üyeden oluşturulmasının gerekeceğini söylemek mümkündür. Bu konuda SPK’nın Kurumsal Yönetim Tebliği’nde ise komitenin en az iki üyeden oluşması, iki üyeden oluşması halinde her ikisinin, ikiden fazla üyesinin bulunması halinde üyelerin çoğunluğunun, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerinden oluşması gerektiği belirtilmiştir. Komitenin başkanı, bağımsız yönetim kurulu üyeleri arasından seçilmelidir. Yönetim kurulu üyesi olmayan konusunda uzman kişiler, bu komitede üye olabilir. İcra başkanı/genel müdür komitede görev alamaz.

8.2- Komitenin Görev ve Sorumlulukları

TTK’ya göre şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını tehlikeye düşüren sebeplerin erken teşhisi, bunun için gerekli önlemler ile çarelerin uygulanması ve riskin yönetilmesi,

SPK Kurumsal Yönetim Tebliği uyarınca ise riskin erken saptanması komitesi; şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını tehlikeye düşürebilecek risklerin erken teşhisi, tespit edilen risklerle ilgili gerekli önlemlerin alınması ve riskin yönetilmesi amacıyla çalışmalar yapmakla sorumlu olup, risk yönetim sistemlerini en az yılda bir kez gözden geçirmekle yükümlüdür.

9- KURUMSAL YÖNETİM KOMİTESİ (Bankalar İçin Zorunlu Değil, Borsaya Kote Şirketlerde Zorunlu)

9.1- Bankalarda

BDDK tarafından 01.11.2006 tarihli ve 26333 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların Kurumsal Yönetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik“in 4 üncü maddesinde

MADDE 4 – (1) Bankalar, faaliyet büyüklükleri ile yapılanma türlerini dikkate alarak, kurumsal yönetime ilişkin yapı ve süreçlerini Kanun ve Kanun uyarınca yürürlüğe giren düzenlemelerle belirlenen esas ve usullere uyulması kaydıyla, bu Yönetmelik ekinde yer alan bankaların kurumsal yönetim ilkelerini esas alarak belirleyebilirler.

Bankaların Kurumsal Yönetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik‘in 2 numaralı ilkesinde bu komitenin görevleri bankanın kurumsal yönetim ilkelerine uyumunu izlemek, bu konuda iyileştirme çalışmalarında bulunmak ve yönetim kuruluna öneriler sunmak olarak belirlenmiştir. Komite yaptığı tüm çalışmaları yazılı hale getirmeli ve kaydını tutmalıdır.

9.2- Borsaya Kote Şirketlerin Kurumsal Yönetim Komitesi Oluşturma Zorunluluğu 

Borsada işlem gören halka açık şirketler için uygulanması zorunlu olan SPK’nın “Kurumsal Yönetim Tebliği (II-17.1)”nin 4.5.1 numaralı ilkesi uyarınca payları borsada işlem gören bankalar dahil borsaya kote şirketler için “Kurumsal Yönetim Komitesi” oluşturulması zorunlu tutulmuştur.

9.2.1- Üye Sayısı ve Üyelerin Taşımaları Gereken Nitelikler

Bu konuda SPK’nın Kurumsal Yönetim Tebliği’nde komitenin en az iki üyeden oluşması, iki üyeden oluşması halinde her ikisinin, ikiden fazla üyesinin bulunması halinde üyelerin çoğunluğunun, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerinden oluşması gerektiği belirtilmiştir. Komitenin başkanı, bağımsız yönetim kurulu üyeleri arasından seçilmelidir. Yönetim kurulu üyesi olmayan konusunda uzman kişiler, bu komitede üye olabilir. İcra başkanı/genel müdür komitede görev alamaz.

9.2.2- Komitenin Görev ve Sorumlulukları

Kurumsal yönetim komitesi, şirkette kurumsal yönetim ilkelerinin uygulanıp uygulanmadığını, uygulanmıyor ise gerekçesini ve bu prensiplere tam olarak uymama dolayısıyla meydana gelen çıkar çatışmalarını tespit eder ve yönetim kuruluna kurumsal yönetim uygulamalarını iyileştirici tavsiyelerde bulunur ve yatırımcı ilişkileri bölümünün çalışmalarını gözetir.

10- ÜCRETLENDİRME KOMİTESİ (Sistemik Önemli Bankalar ve Borsaya Kote Şirketlerde Zorunlu)

10.1- Bankalarda 

BDDK tarafından yayımlanan “Bankaların Kurumsal Yönetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik”in 4 üncü maddesinde, bankalar, faaliyet büyüklükleri ile yapılanma türlerini dikkate alarak, kurumsal yönetime ilişkin yapı ve süreçlerini Kanun ve Kanun uyarınca yürürlüğe giren düzenlemelerle belirlenen esas ve usullere uyulması kaydıyla, bu Yönetmelik ekinde yer alan bankaların kurumsal yönetim ilkelerini esas alarak belirleyebilecekleri belirtilerek Yönetmeliğin uygulanmasında serbest bırakılmıştır.

Bu Yönetmeliğin ekindeki 6 numaralı ilkeye göre ücretlendirme uygulamalarının yönetim kurulu adına izlenmesi ve denetlenmesi amacıyla en az 2 kişiden oluşan “ücretlendirme komitesi” kurulmalıdır. Ücretlendirme komitesi, ücretlendirme politikası ve uygulamalarını risk yönetimi çerçevesinde değerlendirerek, bunlara ilişkin önerilerini her yıl rapor halinde yönetim kuruluna sunmalıdır.

BDDK tarafından 26.10.2015 tarihinde yayımlanan “Bankalarda İyi Ücretlendirme Uygulamalarına İlişkin Rehber”in 5 inci maddesinde, bu rehberin uygulanmasında ölçülülük ilkesinin esas olduğu; ölçülülük ilkesinin, bankanın ücretlendirme politika, süreç ve uygulamalarının bankanın faaliyetlerinin karmaşıklığı, risk profili, risk iştahı ile stratejilerine uygun olmasını ifade ettiği; bu ilke gereğince, her bankanın ücretlendirmeye ilişkin gerekliliklere aynı ölçüde ve aynı şekilde uyum sağlamak durumunda olmadığı, sistemik önemli bankaların, diğer bankalara kıyasla daha detaylı politika, süreç ve uygulamalar geliştirmesi gerektiği belirtilmektedir. Buna göre sistemik önemli bankaların Ücretlendirme Komitesi kurmasının doğru bir uygulama olacağını düşünüyoruz.

10.1.1- Üye Sayısı

En az iki yönetim kurulu üyesinden oluşmalıdır (Bankalarda İyi Ücretlendirme Uygulamalarına İlişkin Rehber 12 nci paragraf).

10.1.2- Üyelerin Taşımaları Gereken Nitelikler

İcrai görevlerinin bulunmaması ve bir bütün olarak ücretlendirme politikaları ile iç sistemler hakkında yeterli bilgi ve deneyime sahip olmaları

10.1.3- Ücretlendirme Komitesinin Görev ve Sorumlulukları

• Bağımsız ve etkin bir ücretlendirme sisteminin sağlanması amacıyla ücretlendirme politika, süreç ve uygulamalarının yönetim kurulu adına gözetimini gerçekleştirmek,
• Özellikli çalışanların ücretlendirilmesi hakkındaki kararlar başta olmak üzere, ücretlendirmeye ilişkin olarak yönetim kurulunun onayına sunulan kararların hazırlanması, ücretlendirme politikalarının bankanın risk iştahı ile hedeflerine uyumluluğunun ve etkinliğinin düzenli olarak izlenmesi, yönetim kuruluna ücretlendirme sisteminin oluşturulması ve işleyişinin gözetilmesine ilişkin olarak görüş ve destek verilmesi ile iç sistemler kapsamındaki birimlerin üst düzey yönetiminin ücretlendirilmesinin gözetimi,

Payları borsada işlem gören halka açık şirketler için SPK’nın “Kurumsal Yönetim Tebliği (II-17.1)”nin 4.5.1 numaralı ilkesi uyarınca oluşturulması zorunlu tutulan “Ücret Komitesi”nin oluşturulmasından payları borsaya kote bankalar (bu komiteye ilişkin BDDK düzenlemelerini esas almaları gerektiğinden) istisna tutulmuştur. Ayrıca, II-17.1 sayılı SPK Tebliği’nde borsaya kote şirketlerde yönetim kurulu yapılanması gereği ayrı bir ücret komitesi oluşturulamaması durumunda, kurumsal yönetim komitesinin bu komitenin görevlerini yerine getireceği belirtilmiştir.

10.2.1- Üye Sayısı ve Üyelerin Taşımaları Gereken Nitelikler

Bu konuda SPK’nın Kurumsal Yönetim Tebliği’nde komitenin en az iki üyeden oluşması, iki üyeden oluşması halinde her ikisinin, ikiden fazla üyesinin bulunması halinde üyelerin çoğunluğunun, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerinden oluşması gerektiği belirtilmiştir. Komitenin başkanı, bağımsız yönetim kurulu üyeleri arasından seçilmelidir. Yönetim kurulu üyesi olmayan konusunda uzman kişiler, bu komitede üye olabilir. İcra başkanı/genel müdür komitede görev alamaz.

10.2.2- Komitenin Görev ve Sorumlulukları

II-17.1 sayılı SPK Tebliği uyarınca Ücret Komitesi;

a) Yönetim kurulu üyelerinin ve idari sorumluluğu bulunan yöneticilerin ücretlendirilmesinde kullanılacak ilke, kriter ve uygulamaları şirketin uzun vadeli hedeflerini dikkate alarak belirler ve bunların gözetimini yapar,

b) Ücretlendirmede kullanılan kriterlere ulaşma derecesi dikkate alınarak, yönetim kurulu üyelerine ve idari sorumluluğu bulunan yöneticilere verilecek ücretlere ilişkin önerilerini yönetim kuruluna sunar.

11- ADAY GÖSTERME KOMİTESİ (Bankalarda Zorunlu Değil, Borsaya Kote Şirketlerde Zorunlu)

11.1- Bankalarda

BDDK düzenlemelerinde bu isimli bir komite oluşturulması öngörülmemiştir.

11.2- Borsaya Kote Şirketlerde

Payları borsada işlem gören halka açık şirketler için SPK’nın “Kurumsal Yönetim Tebliği (II-17.1)”nin 4.5.1 numaralı ilkesi uyarınca oluşturulması zorunlu tutulan “Aday Gösterme Komitesi”nin oluşturulmasından bankalar istisna tutulmuştur. Aynı Tebliğ’de, borsaya kote şirketlerde yönetim kurulu yapılanması gereği ayrı bir aday gösterme komitesi oluşturulamaması durumunda, kurumsal yönetim komitesinin bu komitenin görevlerini yerine getireceği belirtilmiştir.

11.2.1- Üye Sayısı ve Üyelerin Taşımaları Gereken Nitelikler

SPK’nın Kurumsal Yönetim Tebliği’nde komitenin en az iki üyeden oluşması, iki üyeden oluşması halinde her ikisinin, ikiden fazla üyesinin bulunması halinde üyelerin çoğunluğunun, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerinden oluşması gerektiği belirtilmiştir. Komitenin başkanı, bağımsız yönetim kurulu üyeleri arasından seçilmelidir. Yönetim kurulu üyesi olmayan konusunda uzman kişiler, bu komitede üye olabilir. İcra başkanı/genel müdür komitede görev alamaz.

11.2.2- Komitenin Görev ve Sorumlulukları

Aday gösterme komitesi;

a) Yönetim kurulu ve idari sorumluluğu bulunan yöneticilik pozisyonları için uygun adayların saptanması, değerlendirilmesi ve eğitilmesi konularında şeffaf bir sistemin oluşturulması ve bu hususta politika ve stratejiler belirlenmesi konularında çalışmalar yapmak,

b) Yönetim kurulunun yapısı ve verimliliği hakkında düzenli değerlendirmeler yapmak ve bu konularda yapılabilecek değişikliklere ilişkin tavsiyelerini yönetim kuruluna sunmak,

ile sorumludur.

12- YÖNETİM KURULUNUN KOMİTE KURMA SERBESTİSİ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 366 ncı maddesi 2 nci fıkrası uyarınca yönetim kurulu, işlerin gidişini izlemek, kendisine sunulacak konularda rapor hazırlamak, kararlarını uygulatmak veya iç denetim  amacıyla içlerinde yönetim kurulu üyelerinin de bulunabileceği komiteler ve komisyonlar kurabilir. Bu çerçevede yukarıda ismi sayılan komiteler dışında yönetim kurulu bünyesinde “İcra Komitesi” gibi komiteler kurulabilir.

Kanun’un 367 nci maddesi uyarınca yönetim kurulu esas sözleşmeye konulacak bir hükümle, düzenleyeceği bir iç yönergeye göre, yönetimi, kısmen veya tamamen bir veya birkaç yönetim kurulu üyesine veya üçüncü kişiye devretmeye yetkili kılınabilir. Bu iç yönerge şirketin yönetimini düzenler; bunun için gerekli olan görevleri, tanımlar, yerlerini gösterir, özellikle kimin kime bağlı ve bilgi sunmakla yükümlü olduğunu belirler. Yönetim kurulu, istem üzerine pay sahiplerini ve korunmaya değer menfaatlerini ikna edici bir biçimde ortaya koyan alacaklıları, bu iç yönerge hakkında, yazılı olarak bilgilendirir. Bu çerçevede, yönetim kurulu yönetime ilişkin bazı görevlerini İcra Komitesi gibi bir komiteye devreder ise düzenleyeceği bir iç yönerge ile bu konudaki görev, yetki ve sorumlulukları belirlemeli ve bu konuda pay sahipleri ve ilgili alacaklıları yazılı olarak bilgilendirmelidir.

Bu konuda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus, komitelere Yönetim Kurulu’nun devredilemez ve vazgeçilemez görev ve yetkileriyle ilgili bir görev devri yapılmamasına özen gösterilmesidir. Yönetim kurulunun devredilemez görev ve yetkileri TTK’nın 375 inci maddesinde aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

“Devredilemez görev ve yetkiler

MADDE 375- (1) Yönetim kurulunun devredilemez ve vazgeçilemez görev ve yetkileri şunlardır:

a) Şirketin üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi.

b) Şirket yönetim teşkilatının belirlenmesi.

c) Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansal planlama için gerekli düzenin kurulması.

d) Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları.

e) Yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergelere ve yönetim kurulunun yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi.

f) Pay, yönetim kurulu karar ve genel kurul toplantı ve müzakere defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi ve genel kurula sunulması, genel kurul toplantılarının hazırlanması ve genel kurul kararlarının yürütülmesi.

g) Borca batıklık durumunun varlığında mahkemeye bildirimde bulunulması.”

Bu çalışmanın konuyla ilgili kişilere faydası olması dileklerimle …

Hamdi GİRGİN

“NOT: Bu çalışmada yer alan görüşler, yazarın kendi görüşleri olup, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu yazı yalnızca bilgilendirme amacıyla yayımlanmış olup, herhangi bir hukuki görüş, yönlendirme ve tavsiye içermemektedir.”

KURUMSAL YÖNETİM TEBLİĞİ (II-17.1)

BANKALARIN KURUMSAL YÖNETİM İLKELERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK

BANKALARDA İYİ ÜCRETLENDİRME UYGULAMALARINA İLİŞKİN REHBER