Yatırım Danışmanlığına İlişkin Düzenlemelerin Bankacılık Faaliyetlerine Etkisi
Önceki sermaye piyasası mevzuatında olduğu gibi 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (SPKn) ve alt mevzuatı da kalkınma ve yatırım bankaları dışındaki bankaların “yatırım danışmanlığı” faaliyetinde bulunmasına izin vermiyor. Yatırım danışmanlığı faaliyetini Sermaye Piyasası Kurulu’ndan (SPK) izin almak suretiyle aracı kurumlar, yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri yapabiliyor.
Bu çerçevede mevduat ve katılım bankalarının yatırım danışmanlığı faaliyetinde bulunmaları önceki düzenlemede de olduğu gibi mümkün değildir. Bu yazımızda “yatırım danışmanlığı” faaliyeti yasağının mevduat ve katılım bankaları özelinde ne kısıtlamalar getirdiğini incelemeye çalıştık.
Bu kapsamda öncelikle “Genel Yatırım Tavsiyesi” ve “Birebir Kişiye yada Bir Gruba Özel ve Yönlendirici Nitelikteki Yorum ve Tavsiye” kavramlarını açıklamak gerekiyor.
Yatırım Danışmanlığı Kapsamında Olmayan Genel Yatırım Tavsiyesi Faaliyetleri
Genel yatırım tavsiyesi, bir kişi ve/veya gruba yönelik olmayan, sermaye piyasası araçları veya ihraççıları hakkında yorumlar da dahil olmak üzere yönlendirici nitelikte her türlü araştırma veya diğer bilgi sunulması faaliyetidir. Bu faaliyet sırasında uyulması gereken ilkeler “III.37-1 sayılı Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”de (Yatırım Hizmetleri Tebliği) belirlenmiştir. Genel yatırım tavsiyeleri dağıtım kanalları aracılığıyla veya müşteriye bire bir olarak sunulabilmektedir.
Bu kapsamda bir kişi ve/veya gruba yönelik olmayan genel yatırım tavsiyesi niteliğindeki raporların mevduat bankaları dahil bankalar tarafından hazırlanması ve yayınlanması ya da başkaları tarafından hazırlanmış bu nitelikteki raporların, kaynak gösterilmek suretiyle, müşterilere verilmesi sermaye piyasası mevzuatı açısından uygundur. Çünkü sunulan hizmet belirli bir müşteriye özel olarak yönlendirici nitelikte yapılmamaktadır.
Genel yatırım tavsiyeleri internet siteleri gibi dağıtım kanalları aracılığıyla müşterilerin erişimine sunulabilir, bunun yanı sıra müşteriyle yüz yüze veya telefonda sözlü olarak paylaşılabilir ya da müşteriye e-posta veya kısa mesaj yoluyla ulaştırılabilir. Yatırım kuruluşları dışında medya hizmet sağlayıcıları ve süreli yayın yapanlar da genel yatırım tavsiyesi sunabilir ve bu kişi veya kuruluşların uygunluk testi yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Öte yandan, banka tarafından müşterilerine uygunluk testi uygulanması ve bu testin sonucuna göre; müşterinin risk ve getiri tercihlerine göre sınıflandırılması ve sınıflandırılan bu gruplara yönelik genel araştırma raporu hazırlanması; bu raporlarda müşteri portföyünde yer alacak finansal araçlara yönelik genel dağılım tavsiyelerinde bulunulması; yapılan hizmetin bire bir olarak belirli bir sermaye piyasası aracını işaret etmemesi, sadece tek bir müşteriye yönelik olmaması şartlarıyla genel yatırım tavsiyesi olarak değerlendirilmekte, yatırım danışmanlığı faaliyeti olarak görülmemektedir.
Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yatırım Kuruluşlarına İlişkin Rehber‘de Yatırım Hizmetleri Tebliği’nin 73 üncü maddesinin ikinci fıkrasının uygulanmasına yönelik olarak aşağıdaki esaslar kabul edilmiştir:
“Genel yatırım tavsiyesi faaliyeti kapsamında hazırlanan ve belli bir kişiye veya mali durumları, risk ve getiri tercihleri benzer nitelikteki bir gruba yönelik olmamak kaydıyla müşterilere veya dağıtım kanallarına sunulan bilgiler, yalnızca yatırım kuruluşları ve portföy yönetim şirketleri tarafından müşteri ile bire bir paylaşılabilir.
Genel yatırım tavsiyesinin müşteriyle yüz yüze veya telefonda sözlü olarak paylaşılması, bire bir paylaşım olup, yatırımcıların/müşterilerin bir kısmına veya tamamına e-posta veya kısa mesaj yoluyla genel yatırım tavsiyeleri gönderilmesi veya raporların yatırımcıya/müşteriye elden verilmesi bire bir paylaşım olarak değerlendirilmez.”
Yatırım Danışmanlığı Sayılan Birebir Kişiye Özel ve Yönlendirici Nitelikteki Yorum ve Tavsiyeler
III.37-1 sayılı Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ‘de Yönlendirici Nitelikte Yorum ve Tavsiye, Yatırımcılara yönelik olarak sunulan, belirli sermaye piyasası araçlarının alım satımını teşvik edici ifadeler içeren veya başka bir surette yatırımcı kararlarını etkileyebilecek yorum ve tavsiyeler olarak tanımlanmaktadır.
Aynı Tebliğ’de yatırım danışmanlığı, yetkili yatırım kuruluşunun, yatırımcı talebi doğrultusunda veya yatırımcı talebi olmaksızın sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında, belli bir kişiye veya mali durumları, risk ve getiri tercihleri benzer nitelikteki bir gruba yönelik olarak yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunması faaliyeti olarak verilmiştir.
Bu çerçevede, müşterinin portföy büyüklüğü ve portföyündeki varlıkların birebir ele alınarak sermaye piyasası araçlarına ilişkin müşteriye yönlendirici nitelikte tavsiye verilmesi (Bu hisse senedini şu fiyattan almanızı öneririz, bu tahvili şu fiyattan satmanızı öneririz, sizin portföyünüze şöyle bir türev araç yazalım gibi öneriler), yapılan hizmetin bire bir kişiye özel ve yönlendirici nitelikte olması nedeniyle yatırım danışmanlığı olarak değerlendirilmektedir.
Yatırım Danışmanlığı Yasağının İstisnaları ve Yatırım Danışmanlığı Sayılmayan Faaliyetler
Mevduat ve katılım bankaları açısından bakıldığında, yatırım danışmanlığı sayılan faaliyetlere TEFAS’ta işlem gören fonlar ve şirketlere yönelik verilebilecek aktif-pasif yönetimi danışmanlık hizmetleriyle sınırlı olmak üzere istisna tanındığını görüyoruz.
SPK’nın 27.06.2014 tarihli İlke Kararı olarak kabul edilen ve 23.09.2014 tarihli İlke Kararı ile de revize edilen“Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yatırım Kuruluşlarına İlişkin Rehber”de yatırım fonlarına yönelik yatırım danışmanlığı faaliyetleri ile ilgili aşağıdaki istisna getirilmiştir.
1- TEFDP’nde işlem gören yatırım fonları ile para piyasası fonları (likit fonlar) ve kısa vadeli tahvil ve bono fonlarıyla ilgili olarak müşterilerin risk ve getiri tercihlerine göre yönlendirici nitelikteki tavsiyeler sunulması yatırım danışmanlığı kapsamında değildir.
Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yatırım Kuruluşlarına İlişkin Rehber‘de yatırım danışmanlığı olarak sayılmayan faaliyetler ise aşağıdaki şekilde verilmiştir.
1- Müşteriye, belli bir fon dağılımına yatırım yapma imkanı veren ürünün önerilmesi; Müşteri temsilcisi, belirli tarihlerde düzenli olarak yatırılacak tutarlar ile yalnızca TEFDP’de işlem gören yatırım fonları ile likit fonlar ve kısa vadeli tahvil ve bono fonlarından oluşan fon dağılımına müşterinin yatırım yapmasına imkan veren ürünü müşteriye önerebilir. Müşterinin söz konusu ürünle ilgilendiğini belirtmesi halinde müşteri temsilcisi dağılımda yer alan yatırım fonlarının getiri ve risk düzeylerini müşteriye açıklayabilir ve müşterinin tercih ettiği fon dağılımına ilişkin alış talimatlarını yerine getirebilir.
2- Yapılan uygunluk testi sonucunda belirlenen risk gruplarına göre müşterilere, dahil oldukları risk sınıflarına göre, yatırımlarının belli yüzdelerini belli sermaye piyasası araçlarına veya sermaye piyasasına yönlendirmeleri konusunda müşterilerin tamamına yönelik olarak önceden belirlenmiş olan standart dağılım tavsiyeleri verilebilir.
Örneğin, “Sizin risk sınıfınızda yer alan müşterilerin yatırımlarının %30’unu orta vadeli olarak sermaye piyasasına yönlendirmesini tavsiye ederiz.”, “Sizin risk sınıfınızda yer alan müşterilerin yatırımlarının %40’ını mevduata, %20’sini paylara, %40’ını yatırım fonlarına yatırmasını öneririz.” diyebilir. Ancak müşterinin bireysel özellikleri ve durumu dikkate alınarak, tavsiyelerin kişiye özel hale getirilmemesi gerekir.
3- Yatırım fonlarıyla ilgili olarak finansal bilgi kapsamında sunulabilecek tavsiye ve bilgiler, Yatırım fonları hakkında geçmiş performans, risk seviyesi ya da fon içeriği gibi bilgiler verilerek müşterilere tanıtılması “yönlendirici tavsiye” içeren bir faaliyet değil, “finansal bilgi sunumu” niteliğinde olup, yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Verilen bilgilerin doğruluğu konusunda yatırım kuruluşunun sorumluluğu vardır. Diğer sermaye piyasası araçları için de aynı değerlendirme geçerlidir.
4- Özel sektör tahvil ve bono ihraçları hakkında bilgilendirme; Özel sektör tahvil ve bono ihraçlarıyla ilgili olarak müşterilerin söz konusu halka arz hakkında bilgilendirilmesi mümkün olup, bu faaliyet yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Bu durumda uygunluk testinin yapılmasına da gerek bulunmamaktadır.
5- Şirketlerin riskten korunma amacıyla yapacaklara işlemlere ilişkin verilecek yönlendirici nitelikteki tavsiyeler; Şirketlerin, aktif-pasif yönetimi çerçevesinde finansal durum tablosunun analiz edilmesi, gelir kaynaklarının ayrıştırılması, finansman seçeneklerinin tespit edilmesi, risklerin tanımlanması ve azaltılması veya gelirlerin artırılması yoluyla mali profillerinin geliştirilmesi gibi konularda yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulabilir. Bu yorum ve tavsiyeler genel kategori itibarıyla çeşitli sermaye piyasası araçlarını işaret edebilir.
SPK, bankaların SPKn karşısındaki durumuna ilişkin soru – cevap şeklinde hazırladığı 02/01/2014 tarihli dökümanda da, şirketlere yönelik bankalarca verilebilecek danışmanlık faaliyetlerine ilişkin aşağıdaki açıklamayı yapmıştır.
“Yatırım Hizmetleri Tebliği’nin “Sermaye piyasaları ile ilgili danışmanlık hizmetleri sunulması” başlıklı 71 nci maddesinde,
“(1) Yatırım kuruluşları, Kanunun 38 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında aşağıdaki faaliyetlerde bulunabilirler:
…
b) Şirketlerin, aktif-pasif yönetimi çerçevesinde finansal durum tablosu analiz edilmesi, gelir kaynaklarının ayrıştırılması, finansman seçeneklerinin tespit edilmesi, risklerin tanımlanması ve azaltılması veya gelirlerin artırılması yoluyla mali profillerinin geliştirilmesi gibi konularda yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması….”
hükmü yer almaktadır.
Bu hüküm uyarınca ayrıca bir izne tabi olmaksızın sunulabilecek danışmanlık hizmetlerinin türev araçlar da dahil olmak üzere belli sermaye piyasası araçlarını işaret etmemesi, yatırım kararına yönlendirmemesi gerekmektedir. Aksi takdirde ister gerçek ister tüzel kişi olsun, kişilerin kendi durumlarını dikkate alarak sermaye piyasası araçlarına yönelik olarak verilen yönlendirici tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında değerlendirilmektedir.”
6- Genel Yatırım Tavsiyesi olarak yapılabilecek faaliyetler; Bankanın kendi bünyesinde hazırlanan veya üçüncü bir taraftan temin edilen araştırma raporu veya benzeri nitelikte belgelerin sunulması ve söz konusu belgelerde yer alan tavsiyelerin müşterilerle paylaşılması; müşterilere uygunluk testi yapılması ve bu testin sonucuna göre; müşterilerin risk ve getiri – tercihlerine göre sınıflandırılması ve sınıflandırılan bu gruplara yönelik araştırma raporu hazırlanması; bu raporlarda müşteri portföyünde yer alacak sermaye piyasası araçlarına yönelik standart dağılım tavsiyelerinde bulunulması; o müşterinin durumuna özel olmaması şartıyla raporda tavsiye edilen sermaye piyasası araçlarının müşteriyle paylaşılması genel yatırım tavsiyesi niteliğinde olup, yatırım danışmanlığı faaliyeti kapsamında değildir.
Yatırım Danışmanlığı ve Özel Bankacılık Faaliyetleri
SPK, mevduat ve katılım bankalarının özel bankacılık faaliyetlerine ilişkin 02/01/2014 tarihli yazısı ile yaptığı değerlendirmede; bankaların özel bankacılık birimlerinde mevduat dışındaki varlıklara yönelik olarak sunulan hizmetlerin, niteliği itibariyle yoğun olarak 6362 sayılı SPKnda düzenlenen yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği faaliyetlerini içerdiğini, mevduat ve katılım bankalarının özel bankacılık hizmeti verdikleri birimlerinde, finansal bilgi ve genel yatırım tavsiyesi sunmalarının mümkün olduğunu, ancak, yatırım fonlarına tanınacak istisna saklı kalmak kaydıyla, sermaye piyasası araçlarına ilişkin kişiye ya da bir gruba özel yönlendirici nitelikte tavsiye sunulmasını veya portföylerinin yönetilmesi faaliyetlerini, yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliğine yetkili kuruluşlara devretmelerinin zorunlu olduğunu belirtmiştir.
Bu çerçevede, mevduat ve katılım bankalarının yatırım danışmanlığı ile ilgili SPK mevzuatına aykırılık yaratmamak için özellikle Özel Bankacılık faaliyetlerini ve müşterilerine türev ürün sunarken gerçekleştirdikleri pazarlama faaliyetleri başta olmak üzere sermaye piyasası araçlarına ilişkin tüm pazarlama faaliyetlerini yukarıdaki kısıtlar çerçevesinde gözden geçirmelerinin faydalı olacağını düşünüyoruz.
Saygılarımızla
PROCOMPLIANCE
