Türev Araçlar Dışındaki İşlemlerin Veri Depolama Kuruluşu’na Raporlanması Yükümlülüğü Getirildi
24 Temmuz 2020 tarih ve 31195 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Veri Depolama Kuruluşuna Yapılacak Raporlamalara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (IV-87.1)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (IV-87.1.b) (“Tebliğ”) önemli değişiklikler getirmektedir. Bu konuya girmeden önce hafızamızı tazelemek açısından dünyada tezgahüstü piyasaların düzenlenmesi ve belirli kontrol mekanizmaları kurulması tartışmalarının nasıl başladığına kısaca değinelim.
2008 global ekonomik krizi sonrasında finansal piyasaların şeffaflığının artırılması amacıyla tezgahüstü piyasalarda gerçekleştirilen işlemlerin öncelikle düzenlenmiş piyasalara yönlendirilmesi ve bu işlemlerin uluslararası kabul görmüş formatlarda veri depolama kuruluşlarına raporlanması yaklaşımı önem kazanmıştır. Bu gelişmeler ışığında tezgahüstü piyasada yapılan işlemlerin kontrol altına alınmasına yönelik ABD’de Dodd – Frank Kanunu, Avrupa Birliği’nde de European Market Infrastructure Regulation (EMIR) düzenlemeleri devreye konulmuştur. Ülkemizde de paralel şekilde bu konuda yürütülen çalışmalar çerçevesinde Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK), veri depolama kuruluşu olarak yetkilendirilmiştir. 2018 yılında ilgili mevzuat çalışmaları tamamlanarak 19.09.2018 tarihinde “Veri Depolama Kuruluşu’nun Faaliyet, Çalışma ve Denetim Esasları Hakkında Yönetmelik” ve 27.10.2018 tarihinde “Veri Depolama Kuruluşuna Yapılacak Raporlamalara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” (IV‑87.1) Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Konuyu detaylı olarak ele alan “EMIR’in Türkiye Uyarlaması: Veri Depolama Kuruluşlarına Yapılacak Raporlamalara İlişkin Tebliğ Taslağı” adlı yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.
Organize ve tezgahüstü piyasalarda gerçekleşen türev işlemlerin bildirimlerinin sözleşme taraflarınca uluslararası standartlarda yapılabilmesine imkan sağlayan Elektronik Veri Deposu (e‑VEDO) platformu 30.11.2018 itibariyle devreye alınmıştır. Ayrıca yatırım kuruluşlarını kapsayan sözleşme bildirim yükümlülüğü 01.01.2019 itibariyle tüzel kişileri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Yatırım kuruluşları ve tüzel kişiler; yurt içi ve yurt dışı tezgahüstü piyasalar ile yurt dışındaki organize piyasalarda gerçekleştirdikleri türev sözleşmelerini e‑VEDO Platformu’na ilgili tarihten itibaren raporlamaktadır. Borsa İstanbul bünyesinde yer alan “Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası” ve “SWAP Piyasası”nda gerçekleştirilen türev işlemleri ise merkezi karşı taraf olan Takasbank tarafından e‑VEDO Platformu’na raporlanmaktadır. Belirtilebilecek bir hususta e-VEDO platformunun; sermaye piyasalarımıza kattığı değer ve risklerin erken saptanması konusunda sağlayacağı fayda ile 2019 yılında IDC tarafından düzenlenen ”2019 Finans Zirvesi” etkinliğinde “Yönetişim, Risk ve Uyum” kategorisinde birincilik ödülünü kazanmış olmasıdır.
2020 yılının ilk yarısında 26.02.2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Veri Depolama Kuruluşuna Yapılacak Raporlamalara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (IV-87.1)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (IV-87.1.a) ile yükümlü taraflarca işlem gününde (T+0) raporlama yapılabilmesine ilişkin yasal altyapı tesis edilmişti. Bu konu özelindeki 01.03.2020 tarihli yazımıza buradan ulaşabilirsiniz. İkinci yarısındaki 24 Temmuz 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tebliğdeki değişikliklere yönelik açıklamalarımıza ise aşağıda yer veriyoruz:
- Türev araç işlemleri dışındaki işlemlere ilişkin raporlama yükümlülüğü ve esasları düzenlenmiştir.
MKK’nın internet sitesinde yayımlanan 22.06.2020 tarihli ve 890 sayılı “e-VEDO: Borçlanma Araçları Raporlamaları Hk.” konulu Genel Mektup’ta Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) 15.05.2020 tarihli toplantısında, türev verilerine ilave olarak, borsa dışında yapılan borçlanma aracı niteliğindeki menkul kıymet alım satım işlemleri ile repo işlemlerinin de raporlama kapsamına alınmasına karar verildiği belirtilmiştir. Ayrıca SPK’nın 18.06.2020 tarihli toplantısında; SPK’nın borçlanma araçlarına ilişkin tezgahüstü piyasalarda gerçekleşen işlemlerin yanı sıra, organize piyasalarda gerçekleşen işlemler, aracı kurumların müşterileri arasında gerçekleşen işlemler (kıymet transferleri, rehin teminat işlemleri, ödünç işlemleri vb.) ile menkul kıymetlerin ilk ihraç ve itfa işlemlerinin de 29.06.2020 tarihinden başlamak üzere işlem gününde belirlenecek format, yöntem, süre ve esaslar dahilinde aracı kurumlar tarafından MKK’ya raporlanmasına karar verildiği ifade edilmiştir. MKK tarafından yayımlanan 13.07.2020 tarihli ve 891 sayılı “Yatırımcı Risk Takip Sistemi (YRTS) Hk.” konulu Genel Mektup’ta ise finansal piyasalardaki sistemik riskin gözetimi kapsamında sermaye piyasalarında işlem yapan yatırımcıların, kredili alım, açığa satış ve ödünç menkul kıymet işlemleri nedeniyle oluşan risklerinin takip edilebilmesi ve ölçülebilmesi amacıyla başlatılan “Yatırımcı Risk Takip Sistemi Projesi” çerçevesinde aracı kurumların ve finansal altyapı kuruluşlarının gerçekleştirecekleri raporlamaların kapsamının belirlenmesi amacıyla SPK tarafından IV-87.1 sayılı Veri Depolama Kuruluşuna Yapılacak Raporlamalara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ’de değişiklik yapılmasının planladığına yer verilmiştir.
Belirtilen gelişmeler ışığında türev araçlara ek olarak borçlanma aracı niteliğindeki menkul kıymetlere ve sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç menkul kıymet işlemlerine ilişkin raporlama yükümlülükleri Tebliğ’e eklenen yeni hükümlerle düzenlenmiştir.
- Borçlanma aracı niteliğindeki menkul kıymetlere ilişkin işlemler raporlama kapsamına alınmıştır.
Yatırım kuruluşları tarafından borçlanma aracı niteliğindeki menkul kıymetlere ilişkin gerçekleştirilen işlemlerin veri depolama kuruluşuna (‘VDK’) raporlanması gerektiği hüküm altına alınmıştır. Ancak bu hükmün uygulanmasında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu görüşü çerçevesinde bankalara istisna getirilebileceği de ayrıca düzenlenmiştir. Yatırım kuruluşları dışında Türkiye’de yerleşik tüzel kişilerin yurt dışı organize ya da tezgahüstü piyasalarda SPK tarafından yetkilendirilmiş bir yatırım kuruluşu aracılığı olmaksızın bu kapsama giren işlemleri gerçekleştirmesi durumunda bildirim yükümlüsünün, Türkiye’de yerleşik tüzel kişi olduğu da hüküm altına alınmıştır.
Bu kapsamdaki yapılan işlemlerin en geç işlem gününde işlem yapan taraflarca VDK’ya raporlanması zorunlu tutulmuştur. Ayrıca tarafların raporladıkları işlemlere ilişkin kayıtları tabi oldukları mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla en az 10 yıl süre ile saklamaları zorunlu hale getirilmiştir.
- Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç işlemleri ile kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin raporlama yükümlülüğü getirilmiştir.
Finansal piyasalardaki sistemik riskin gözetimi ve finansal istikrarın korunması açısından kredili alım işlemi, açığa satış ve ödünç menkul kıymet kaynaklı riskleri ölçümleyen risk takip sistemi kurulmasını ve yatırımcıların risk ve teminat bilgilerinin tek bir merkez üzerinden takip edilmesini sağlayacak Yatırımcı Risk Takip Sistemi’nin (YTRS) hizmete açılması; ülkemiz sermaye piyasası gündeminde önemli bir yer kaplamaktadır.
Bu doğrultudaki değişiklikler ile yatırım kuruluşları, SPK’nın kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerine yönelik düzenlemesi kapsamında her gün itibariyle VDK’ya;
- Ayrı ayrı olmak üzere kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemleri gerçekleştiren müşteriye ilişkin tahsis edilen limit, kullandırılabilir limit, kullandırılan tutar ve değerlenmiş teminat tutarına ilişkin veriler ile temerrüt, özkaynak tamamlama ve/veya takas yükümlülüğünü yerine getirmeyen müşterilere ilişkin veriler ile
- Aracı kurumların kendi kaynaklarından ve/veya bankalar üzerinden kullandırdıkları müşteri bazında net kredi tutarını raporlamakla yükümlü tutulmuştur.
Öte yandan aracı kurumların,
- Her gün itibarıyla, açığa satış işlemlerine ilişkin olarak gün sonu itibarıyla menkul kıymet ve müşteri bazında ilgili menkul kıymette kısa pozisyonların uzun pozisyonları aşan kısmından oluşan net kısa pozisyonlarının nominal ve cari değerleri ile
- İşlemin gerçekleştirildiği gün itibarıyla, tezgâh üstü piyasalarda gerçekleştirilen ödünç işlemlerine ilişkin olarak menkul kıymet ve müşteri bazında sözleşme bilgilerini VDK’ya raporlaması zorunlu kılınmıştır.
Ayrıca her gün itibarıyla;
- MKK tarafından, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesi başlıklı 13. maddesi uyarınca sermaye piyasası araçları ve bunlar üzerindeki hakların elektronik ortamda kayden izlendiği sisteme yatırımcının işlenmiş haciz, tedbir, iflas, tasfiye bilgileri ile toplam hesap sayısı, vadeli işlem ve opsiyon piyasasındaki türev verileri ve sermaye piyasalarına ilişkin istatistiksel verilerin,
- Borsa İstanbul A.Ş. tarafından, Borsa İstanbul Pay Piyasasında gerçekleştirilen açığa satış işlemlerine ilişkin verilerin ve
- Takasbank tarafından, kaldıraçlı alım satım verileri ve ödünç pay senedi piyasası verilerinin VDK’ya raporlanacağı düzenlenmiştir.
Saygılarımızla,
Vahdet Deniz AKÇAOĞLU
NOT: Bu çalışmada yer alan görüşler, yazarın kendi görüşleri olup, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu yazı yalnızca bilgilendirme amacıyla yayımlanmış olup, herhangi bir hukuki görüş, yönlendirme ve tavsiye içermemektedir. Ayrıca, bilgiler yazının hazırlandığı tarihteki mevzuat göz önünde bulundurularak verilmiş olup, yazı içeriği aradan geçen zaman içerisinde mevzuat değişiklikleri ve ilgili kurumların konu hakkındaki görüşleri çerçevesinde güncelliğini yitirmiş olabilir.
Veri Depolama Kuruluşuna Yapılacak Raporlamalara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (IV-87.1)’De Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (IV-87.1.b):
Loading...
Reload document 
Open in new tab MKK’nın 22.06.2020 tarihli ve 890 sayılı “e-VEDO: Borçlanma Araçları Raporlamaları Hk.” konulu Genel Mektubu:
Loading...
MKK’nın 13.07.2020 tarihli ve 891 sayılı “Yatırımcı Risk Takip Sistemi (YRTS) Hk.” konulu Genel Mektubu:
Loading...
