Ödemeler Ekosistemindeki İş Modelleri ve Düzenleme Perspektifinden Bir Analiz
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) internet sitesinde 06.10.2022 tarihinde Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehber (Rehber) yayımlanmıştır. Bilindiği üzere finansal sektördeki teknolojik dönüşümün rüzgarında öne çıkan ödeme hizmetleri ve iş modelleri; ticaretin sorunsuz devam etmesine ve piyasaların etkin işlemesine katkı sağlayarak iktisadi faaliyetlerin artışı için başat bir rol oynamaktadır.
Ödeme hizmetlerinin ülkemizdeki gelişimine yönelik hafızamızı tazeleyecek olursak ilk olarak Avrupa Birliği’ndeki PSD1’in (Ödeme Hizmetleri Direktifi 1 (Payment Services Directive 1)) örnek alındığı 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (6493 sayılı Kanun) 2013 yılında yürürlüğe girmiş ve ödeme sistemi, ödeme hizmetleri, ödeme hizmeti sağlayıcısı (Bankalar, Elektronik Para ve Ödeme Kuruluşları, Posta ve Telgraf Teşkilatı A.Ş.) gibi kavramlar mevzuatımızda yerini almıştır. İlerleyen süreçte, ödeme hizmetleri sahasında ortaya çıkan gelişmeler doğrultusunda Avrupa Birliği’nde yürürlüğe giren PSD2 düzenlemesine paralel şekilde 2020 yılının başında 7192 sayılı Kanun ile 6493 sayılı Kanun’da köklü değişiklikler yapılmıştır. TCMB ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) arasında oluşturulan ikili düzenleme ve kontrol mekanizması tek bir çatı altında toplanmış, TCMB büyük ölçüde bu sahada tek yetkili düzenleyici otorite haline gelmiş ve ödeme hizmetlerine “konsolide hesap bilgisi sağlama” ile “ödeme emri başlatma” hizmetlerinin dahil edilmesiyle açık bankacılık uygulamalarının hukuki altyapısı da oluşturulmaya başlanmıştır. Haziran 2020’de 7247 sayılı Kanun ile 6493 sayılı Kanun’da değişiklik yapılarak banka dışı ödeme hizmeti sağlayıcıların uzaktan müşteri edinimine yönelik yasal zemin oluşturulmuş ve Ağustos 2020’de hayatımıza giren Ödeme Hizmetlerinde TR Karekodun Üretilmesi ve Kullanılması Hakkında Yönetmelik ile de temassız ödeme teknolojilerinin derinlik kazanması öngörülmüştür. İkincil düzenleme çalışmaları kapsamında da sektör ihtiyaçları, tüketici şikâyetleri, uluslararası standartlar ve en iyi uygulamalar dikkate alınarak hazırlanan ve 01.12.2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik ve Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Bilgi Sistemleri ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcılarının Ödeme Hizmetleri Alanındaki Veri Paylaşım Servislerine İlişkin Tebliğ ile kuruluşların faaliyetleri net bir şekilde düzenlenerek tüketicilerin güven duymasına zemin hazırlaması ve yeni teknolojilerin gelişimini özendirici sürekli gelişen bir ödemeler ekosisteminin oluşturulması hedeflenmiştir.
Anılan Rehbere gelince ise ödemeler sahasında sunulmakta olan başlıca faaliyetlerin 6493 sayılı Kanun’da tahdidi olarak sayılan ödeme hizmetleriyle ilişkilendirilmesi ve sade – bütüncül bir anlayışla tablolaştırılması suretiyle sektörde var olan önemli bir ihtiyacı giderdi diyebiliriz. Rehberde 6493 sayılı Kanun kapsamında ödeme hizmetleri ile ilişkisi kurulan iş modellerine / faaliyet sahalarına genel itibariyle aşağıda yer verilmiştir:
|
Faaliyet Sahaları / İş Modelleri |
|
| Ödeme Hesabı İşletimi: | Ödeme Hesabı Açma, Para Yatırma, Para Çekme |
| Para Transferi: | Kullanıcılar Arası Para Transferi, Banka Hesabına Para Transferi (3. Kişi) |
| POS İşlemleri: | Sanal POS, Fiziki POS |
|
Ön Ödemeli Kart İhracı: |
Ödeme Hizmetlerinin Sunulması ile İlgili Olarak (Mal veya Hizmet Alımlarında Kullanılmaması Şartıyla) |
| Herhangi Bir Yerde Mal veya Hizmet Alımı Yapabilmesi İle İlgili Olarak (Elektronik Para Özelliği Taşıyan Kart) | |
| Anonim Özellikli Ön Ödemeli Kart | |
|
Elektronik Para İhracı (Elektronik Para Kuruluşu) |
|
|
Dijital Cüzdan |
|
|
Mobil Ödeme |
|
|
Para Havalesi:
|
Herhangi bir hesabı bulunmayan göndericinin para havalesi hizmeti sunan Kuruluş nezdinde hesabı bulunan alıcıya temsilci/şube üzerinden para göndermesi |
|
Para havalesi hizmeti sunan Kuruluş nezdinde hesabı bulunan göndericinin, herhangi bir hesabı bulunmayan alıcı adına temsilci/şube üzerinden nakit olarak çekilmek üzere para göndermesi” hizmetinin sunulabilmesi |
|
| Herhangi bir hesabı bulunmayan göndericinin para havalesi hizmeti sunan Kuruluş temsilci/şubesi üzerinden alıcının banka hesabına para göndermesi | |
|
Banka hesabı bulunan göndericinin, alıcı tarafından temsilci/şube üzerinden nakit olarak çekilmek üzere Kuruluşun banka hesabına para göndermesi |
|
| Gönderici adına herhangi bir hesap bulunmaksızın temsilci/şube üzerinden, alıcı tarafından yine temsilci/şube üzerinden nakit olarak çekilmek üzere para göndermesi | |
| Fatura Ödemelerine Aracılık: | Temsilci/Şube üzerinden fatura tahsilat hizmeti |
|
Ödeme Emri Başlatma |
|
| Hesap Bilgisi Sağlama | |
|
Mobil Ödemelere Aracılık |
|
Baktığımızda ödemeler sahasında günden güne değişen iş modellerinin 6493 sayılı Kanun sistematiği ışığında açıklanması ve ödeme hizmeti sağlayıcılarının faaliyetlerinin hukuki nitelendirmesinin yapılması; uygulamada düzenlemelere uyumda yeknesaklık sağlanması açısından isabetli bir adım olmuştur. TCMB’ye yapılacak başvurularda faaliyette bulunulmak istenilen sahaların Kanun kapsamında en doğru şekilde değerlendirilmesi ve daha sağlıklı şekilde sonuçlandırılması açısından tüm taraflara yol gösterici nitelikte “iş yapma kolaylığı” sağlayarak etkinlik artırıcı bir işlev görecektir. Bu sahada atılan söz konusu Rehber gibi düzenleyici adımların, sektördeki rekabete sağlıklı bir işleyiş kazandırabilecek olması bakımından önemi büyüktür. Zira düzenlemelerin kalitesi, etkinliği ve anlaşılabilirlik seviyesi gerek insanların hayatına dokunması gerekse ticari hayata olan etkisiyle işin dinamiklerine, ülke kalkınmasına da yön vermekte diyebiliriz.
Sonuç itibariyle ödemeler sahasında sunulan iş modellerinin ve ödeme hizmetlerinin düzenlemeler ile belli standartlar altında yürütülmesi, tüketicilerin olduğu kadar bankalar gibi diğer yerleşik finansal oyuncuların da sektördeki banka dışı oyunculara yönelik güveninin artması açısından mühimdir. Anılan Rehber; piyasa oyuncularının gerçekleştirmeyi planladıkları yeni ürün – hizmetler ile sektör içi ve sektörler arası iş birliklerine yönelten açık finans, servis modeli bankacılığı gibi genişleyen yeni nesil iş yelpazesi içerisinde ödeme hizmetleri ve iş modelleri ile bağın kurulması açısından da başvuru kaynaklarından biri olacaktır.
Saygılarımızla,
Vahdet Deniz AKÇAOĞLU
“UYARI: Bu çalışmada yer alan görüşler, yazarın kendi görüşleri olup, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu yazı yalnızca bilgilendirme amacıyla yayımlanmış olup, herhangi bir hukuki görüş, yönlendirme ve tavsiye içermemektedir. Ayrıca, bilgiler yazının hazırlandığı tarihteki mevzuat göz önünde bulundurularak verilmiş olup, yazı içeriği aradan geçen zaman içerisinde mevzuat değişiklikleri ve ilgili kurumların konu hakkındaki görüşleri çerçevesinde güncelliğini yitirmiş olabilir.”
Makalenin yazarı Vahdet Deniz AKÇAOĞLU, 2007 – 2009 yılları arasında özel bir bankanın İç Kontrol Merkezi Başkanlığı’nda Denetçi olarak, 2009 yılından 2018 yılına kadar aynı bankanın Uyum Başkanlığı’nda Ürün ve Hizmetler Uyum Kontrol Yöneticisi olarak görev yaptı. 2019 yılından itibaren de İç Kontrol ve Uyum Başkanlığı’nda Etik ve Mevzuat Takip Yöneticisi olarak görev yapmaktadır. Bankacılık ve sermaye piyasası mevzuatı ile kurumsal yönetim, etik, iç sistemler konuları başta olmak üzere banka ve finans kurumlarını ilgilendiren her türlü mevzuat üzerinde çalışmaktadır.
Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehber:
Loading...
Reload document 
Open in new tab 
