Ödeme Hizmetlerinde TR Karekod
2013 yılında yürürlüğe giren 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (6493 sayılı Kanun) ile müşterilere ödeme hizmeti sunan veya elektronik para ihracı faaliyetinde bulunan ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşları ile ilgili olarak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK); bankaların, banka dışı ödeme hizmeti sağlayan kuruluşların veya diğer finansal kuruluşların üye olarak birbirleri arasında işlem gerçekleştirdikleri ödeme sistemleri ve menkul kıymet mutabakat sistemleri ile ilgili olarak ise Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) görevlendirilmişti. Bununla birlikte 6493 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten günümüze kadar finansal teknolojiler alanında yaşanan yeniliklerin ve gelişmelerin ödemeler sahasını da etkilemesi neticesinde yeni ödeme hizmetlerinin ve uygulamalarının ortaya çıkması, anılan Kanun ile ikincil düzenlemelerinin uygulanması sırasında ortaya çıkan değişiklik ve düzenleme ihtiyacı, TCMB ile BDDK arasında oluşturulan parçalı düzenleme, lisanslama ve denetim yetkilerinin tek bir çatı altında toplanmasını gerekli kılmıştır. Ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin, ödeme hizmetleri, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının düzenleme ve denetim yetkisinin tek bir otoritenin yetki ve sorumluluğu altında olmasının; finansal hizmetler ile bu hizmetleri sağlayan kuruluşların gelişimini ve finansal işlemleri hızlandıracağı, genel ekonomiye olumlu katkı sağlayacağından hareketle 22.11.2019 tarih ve 30956 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7192 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde, 2020 yılının başı itibarıyla TCMB birincil yetkili otorite olarak belirlenmiştir. Detay bilgi için “Ödeme Hizmetleri, E-Para ve Açık Bankacılık Hakkındaki 7192 Sayılı Kanun ve Getirdikleri” adlı 08.12.2019 tarihli yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.
Karekod, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanılmakta olan ve ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesini kolaylaştıran yöntemlerden bir tanesidir. TCMB, bu doğrultuda önemine binaen ülkemizde ödemeler sahasının gelişiminin desteklenmesi, ödemelerde karekod kullanımının yaygınlaştırılması ve bu yolla finansal tabana yayılma çalışmalarına katkı sağlanması açısından Türkiye’nin kendi milli karekod standartlarını oluşturmuştur. Bu çerçevede yapılan çalışmalar kapsamında hazırlanan Ödeme Hizmetlerinde TR Karekodun Üretilmesi ve Kullanılması Hakkında Yönetmelik ile eki TR Karekod İlke ve Kuralları dokümanı 21.08.2020 tarihli ve 31220 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Aynı zamanda TCMB tarafından Türkiye Karekod ilke ve kuralları hakkında 21.08.2020 tarihli Basın Duyurusu’da internet sitesinden ilan edilmiştir. Buna göre TR Karekod olarak adlandırılan milli karekod ilke ve kuralları ile ülkemizde perakende ödemelerde karekod kullanımının artması, ödemelerin daha kolay, verimli ve güvenli bir şekilde başlatılması ve böylelikle daha az nakit kullanımı hedefinin desteklenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda ödemeler sahası için oluşturulan standart karekod yapısı ve kurallar; ekosistemi içerisindeki aktörler arasında ortak bir dil kullanarak birlikte çalışabilirliğe, yenilikçi girişimlere ve ödemelerde karekod kullanımının yaygınlaştırılmasına katkı sunulmasını da mümkün kılacaktır. Ayrıca 2020 yılı içerisinde dünyayı etkisi altına alan Koronavirüs (Covid-19) salgını ile birlikte önemi giderek artan ödemelerde temasın azaltılması ve elektronik ödeme yöntemlerinin benimsenmesi hususlarını da destekleyeceği öngörülmektedir.
6493 sayılı Kanun çerçevesinde ödeme hizmeti kapsamına giren ve karekod kullanılarak yapılan her türlü işlemde Yönetmelik ve ekinde yer alan usul ve esaslara uyum sağlanması zorunludur. Bu kapsamda yükümlü kuruluşlara yönelik getirilen geçiş hükümlerine aşağıda yer verilmektedir:
- Karekodla ödeme imkânı sağlayan ödeme hizmeti sağlayıcılarının (Bankalar, Elektronik Para ve Ödeme Kuruluşları ile Posta ve Telgraf Teşkilatı A.Ş.), kullanılan karekodları ve ilgili altyapılarını en geç 31.12.2021 tarihine kadar bu Yönetmelik, Teknik Doküman ve sundukları ödeme hizmetinin bir ödeme sistemi aracılığıyla işlem gerçekleştirilmesini gerektirmesi durumunda söz konusu ödeme sistemiyle ilgili hazırlanacak Teknik İlke ve Kurallar Rehberi ile uyumlu hale getirmesi zorunlu kılınmıştır.
- İşyerlerine, ödeme kartları ya da TCMB tarafından işletilen ödeme sistemleri aracılığıyla ödeme kabul etme imkânı sunan ödeme hizmeti sağlayıcıları, en geç 31.12.2021 tarihine kadar anlaşmalı oldukları işyerlerinde, Teknik Dokümanda yer alan, işyeri tarafından sunulan dinamik karekod yöntemi kullanılarak ödeme yapılmasına olanak sağlayan altyapıyı oluşturmakla yükümlü kılınmıştır.
- İşyerlerinin ödeme kartları ya da TCMB tarafından işletilen ödeme sistemleri aracılığıyla ödeme kabul etme esnasında ödeme hizmeti sağlayıcılarının sundukları ödeme altyapısına ilave olarak farklı cihaz ve uygulamalar kullanması durumunda, kullanılan ilave cihaz ve uygulamaların sahipleri de işyerinde Teknik Dokümanda yer alan işyeri tarafından sunulan karekod yöntemi kullanılarak ödeme yapılmasına olanak sağlayan altyapının en geç 31.12.2021 tarihine kadar oluşturulması için gerekli önlemleri almakla yükümlü kılınmıştır. Buna ek olarak TCMB, ödeme hizmeti sağlayıcısından, gerekli önlemleri alma konusunda makul bir gerekçe sunmaksızın çaba göstermeyen işyerine sunduğu ödeme altyapısı hizmetlerini durdurmasını isteme yetkisine de haiz addedilmiştir.
Ödeme işlemini kolay ve zahmetsiz hale getiren bir yöntem olarak karekod; bilhassa uzak doğu ülkeleri başta olmak üzere tüm dünyada revaçtadır. Yönetmelik ile birlikte TCMB, Karekod ile yapılan ödemelerde ülkemizde de yeni bir dönem başlatmıştır. TR Karekod, artık 6493 sayılı Kanun kapsamında karekod kullanılarak gerçekleştirilecek bütün ödemeler için kullanılacaktır. TR Karekodun kullanımının yaygınlaştırılması açısından özellikle işyerlerinin karekod ile ödeme almasını teşvik edici uygulamaların önem taşıyacağını belirtebiliriz. Bakıldığında karekod kullanımı, ülkemizde bankalar tarafından özellikle ATM işlemlerinde yaygın bir şekilde tercih edilmektedir. Bununla birlikte TR Karekod bir başka deyişle ulusal karekod ilke ve kuralları, olası dolandırıcılık (fraud), kara para aklama gibi operasyonel risklere karşı ödemelerin daha güvenli olması açısından da son derece mühimdir.
Sonuç itibariyle, içinde bulunduğumuz Covid-19 salgın dönemini de dikkate aldığımızda temassız işlemlerin artması ve daha az nakit kullanımı hedefine katkı sağlaması yönüyle ödeme hizmetlerinde TR Karekodun, ülkemiz açısından bir dönüm noktası olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Saygılarımızla,
Vahdet Deniz AKÇAOĞLU
NOT: Bu çalışmada yer alan görüşler, yazarın kendi görüşleri olup, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu yazı yalnızca bilgilendirme amacıyla yayımlanmış olup, herhangi bir hukuki görüş, yönlendirme ve tavsiye içermemektedir. Ayrıca, bilgiler yazının hazırlandığı tarihteki mevzuat göz önünde bulundurularak verilmiş olup, yazı içeriği aradan geçen zaman içerisinde mevzuat değişiklikleri ve ilgili kurumların konu hakkındaki görüşleri çerçevesinde güncelliğini yitirmiş olabilir.
Ödeme Hizmetlerinde TR Karekodun Üretilmesi ve Kullanılması Hakkında Yönetmelik:
TR Karekod İlke ve Kuralları: