Katılım Bankaları Fatura Kayıt Sistemi
Bilindiği üzere “Katılım Bankacılığı”, reel olanı finanse etme ilkesine dayalı bir sistemdir. Katılım bankalarınca gelir elde etme amaçlı olarak müşterilere nakit finansman sağlanamaz. Reel iktisadi faaliyetlerin, bir başka deyişle mal ve hizmetlerin alım satımını içeren faturalı ve kayıtlı işlemlerin finanse edilmesi söz konusudur. Bakıldığında katılım bankacılığında murabaha, selem gibi satım yöntemlerine dayalı işlemlerde; satıcı tarafından alıcı adına düzenlenen belgeler nedeniyle yapılacak ödemelerin finansman sağlayan banka vasıtasıyla yapılması, bankanın kayıtlarında gösterilmesi ve alım satıma ilişkin belgenin (fatura vb.) bir suretinin bankada muhafazası zorunludur.
Aynı fatura ile birden fazla fon sağlanmasının önüne geçmek için zaman içinde Katılım Bankaları nezdinde ortak bir altyapı oluşturulması ihtiyacı doğmuştur. Bilindiği üzere 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nun 43. maddesine istinaden aynı faturaya dayalı alacakların birden fazla faktoring işlemine konu edilememesini teminen Finansal Kurumlar Birliği nezdinde “Merkezi Fatura Kaydı Sistemi” 2015 yılında kullanıma açılmıştı. Nitekim Türkiye Katılım Bankaları Birliği’nce de (TKBB) yayımlanan 10 yıllık (2015-2025) Türkiye Katılım Bankacılığı Strateji Belgesi’ndeki 2.1.5 no.lu aksiyonda aynı fatura ile birden fazla fon kullandırılmasının önüne geçilmesini teminen 24. no.lu eylem planı belirlenmişti. TKBB’nin 2017-2018 Dönemine İlişkin Faaliyet Raporu’nda katılım bankacılığı modelinde finansman sağlarken e-fatura doğrulaması amacıyla Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) e-fatura sistemine entegrasyon ile mükerrer finansmanı engelleme amacıyla fatura sorgulaması sisteminin kurulumu noktasında Merkezi Fatura Kayıt Platformu (MFKP) adlı projede ilgili taraflarla sözleşmelerin imzalandığı ve yazılımın analiz çalışmalarının tamamlandığı belirtilmişti. Bu doğrultuda TKBB Yönetim Kurulu’nun 31.07.2019 tarih ve 275/1 sayılı Kararı ile kabul edilen ve web sitesinde yayımlanan “Katılım Bankaları Fatura Kayıt Sisteminin Kuruluş ve İşleyişine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ” (Tebliğ) adlı mesleki düzenlemede hayata geçirilmiştir.
Anılan Tebliğ’de Katılım Bankaları Fatura Kayıt Sistemi’nin amacı, katılım bankalarınca fon kullandırım işlemlerinde esas alınan faturalara ilişkin bilgilerin toplulaştırılması, sorgulanması ve faturaların mükerrer olarak kullanımının engellenmesi, bu kapsama uygun olarak sisteme entegre edilecek ve kamu kurum ve kuruluşlarından alınacak diğer hizmetlerin sunulması ve TKBB’nin belirlediği usul ve esaslar çerçevesinde bilgilerin paylaşılmasını sağlamak olarak belirlenmiştir. Söz konusu Tebliğ’de “fatura”; alım-satım, kiralama ve sair hukuki işlemler için düzenlenen fatura, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu, satış sözleşmesi, tapu ve benzeri nitelikteki belgeler olarak tanımlanmıştır.
Kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olan TKBB, Katılım Bankaları Fatura Kayıt Sistemi’nin kesintisiz bir şekilde çalışması ve hizmet sağlayıcı şirket nezdinde meydana gelebilecek olası aksaklıklara karşı gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamakla sorumlu kılınmıştır. Malum olunduğu üzere, 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nun 80.maddesi uyarınca Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ile işbirliği yapmak suretiyle bankalar arasında ortak projelere ilişkin işbirliğini temin etmek; kuruluş birliklerinden biri olan TKBB’nin görev ve yetkileri arasındadır.
Katılım Bankaları, işbu Tebliğ kapsamında;
- Katılım Bankaları Fatura Kayıt Sistemi (sistem) ile koordinasyonu sağlamak üzere kendisini temsilen en az müdür seviyesinde bir sorumlu kişi belirlemek ve bu kişiyi TKBB’ye bildirmek,
- Gereken her türlü bilgiyi tam ve gerçeğe uygun olarak sisteme girmek,
- Yapacakları fon kullandırım işlemi tamamlanmadan önce sisteme herhangi bir bilgi girişi yapmamak,
- Sistemden uyarı mesajı alınması halinde müşterisi ve/veya TKBB ile irtibata geçerek sorunun çözümü için azami çabayı göstermek ve hatalı kaydı derhal düzeltmek,
- Sisteme bilgi girişi konusunda hizmet alımı gerçekleştirmesi halinde bilgi teknolojileri şirketleri ile bu faaliyetlerine ilişkin bir gizlilik sözleşmesi akdetmek,
- Sistemden temin ettiği bilgileri yalnızca kendi iç işlemlerinde kullanmak, 3.kişilerle paylaşmamak,
- Sorumluluklarının yerine getirilmesini teminen gerekli altyapıyı oluşturmak ve işlerliğinin sürdürülmesini sağlamak,
- Yazılım geliştirme, teknik simülasyon, test ortamı ve gerçek ortama bilgi aktarımı gibi konularda TKBB’nin belirleyeceği veya yönlendireceği zamanlamaya uygun olarak sisteme giriş yapmak
ile sorumlu kılınmıştır.
Sisteme girişi yapılan bilgiler, fon kullandırım işlemlerine esas olan faturalar üzerindeki bilgiler ve finansman tutarları ile sınırlıdır. Fon kullandırımı dışında kalan işlemlere ait faturalara ilişkin bilgiler bu Tebliğ hükümlerine tabi değildir. Sistemin hali hazırda işleyişi ile girişi yapılacak bilgilerin kapsam, biçim, içerik ve paylaşımı hakkında Kullanım Kılavuzu ve Uygulama Esasları’nın TKBB tarafından hazırlanması ve güncellenmesi halinde Katılım Bankaları’na bildirilmesi Tebliğ ile hüküm altına alınmıştır. Tebliğ’de belirlenen ve/veya Kullanım Kılavuzu ve Uygulama Esasları’nda açıklanan hususlara aykırı davranışların tespit edilmesi halinde TKBB Yönetim Kurulu’nca 5411 Sayılı Bankacılık Kanun’un 81 inci maddesi uyarınca idari yaptırım uygulanacağı düzenlenmiştir.
Sonuç itibariyle Katılım Bankaları Fatura Kayıt Sistemi; katılım bankacılığındaki fon kullandırım akışının etkin bir şekilde çalışmasına ve katılım bankalarının mükerrerlik, sahtecilik gibi uygunsuzluklardan kaynaklanan finansman işlemlerinin yaratacağı potansiyel zararlardan korunmasına zemin hazırlayacaktır. Etkin işleyen bir bilgi paylaşım havuzu olarak GİB gibi kamu kurum ve kuruluşlarından alınacak bu kapsama uygun diğer hizmetler ile çeşitlenen “Katılım Bankaları Fatura Kayıt Sistemi” ile birlikte fiktif finansmanın önüne geçilmesinin sağlanacağı öngörülmektedir.
Saygılarımızla,
Vahdet Deniz AKÇAOĞLU
Makalenin yazarı Vahdet Deniz AKÇAOĞLU, 2007 – 2009 yılları arasında özel bir bankanın İç Kontrol Merkezi Başkanlığı’nda Denetçi olarak, 2009 yılından 2018 yılına kadar aynı bankanın Uyum Başkanlığı’nda Ürün ve Hizmetler Uyum Kontrol Yöneticisi olarak görev yaptı. 2019 yılından itibaren de İç Kontrol ve Uyum Başkanlığı’nda Etik ve Mevzuat Takip Yöneticisi olarak görev yapmaktadır. Bankacılık ve sermaye piyasası mevzuatı ile kurumsal yönetim, etik, iç sistemler konuları başta olmak üzere banka ve finans kurumlarını ilgilendiren her türlü mevzuat üzerinde çalışmaktadır.
“UYARI: Bu çalışmada yer alan görüşler, yazarın kendi görüşleri olup, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu yazı yalnızca bilgilendirme amacıyla yayımlanmış olup, herhangi bir hukuki görüş, yönlendirme ve tavsiye içermemektedir. Ayrıca, bilgiler yazının hazırlandığı tarihteki mevzuat göz önünde bulundurularak verilmiş olup, yazı içeriği aradan geçen zaman içerisinde mevzuat değişiklikleri ve ilgili kurumların konu hakkındaki görüşleri çerçevesinde güncelliğini yitirmiş olabilir.”
