Katılım Bankacılığı Mevzuatında 2023’ün Son Çeyreğindeki Yenilikler
Finansal sektörün çeşitlendirilmesi ve farklı alt sektörlerin geliştirilmesi; makroekonomik dalgalanmalara karşı sistemi daha dayanıklı hale getirirken aynı zamanda finansal tabana yayılımı ve farklı kesimlerin finansal erişimini de artırmaktadır. Bu açıdan çeşitli sebeplerle sistem dışı kalmış atıl fonların kazanılmasında başat bir rol oynayan katılım finans sistemi, ülkemizde ve dünyada önemini her geçen gün arttırmakta ve hızlı bir gelişim göstermektedir. Zira kendine özgü ilkeleri ve faaliyet yapısı ile katılım finans; varlığa dayalı olması ve risk paylaşımını esas alması ile sistemik risklerin azaltılması ve reel sektör – finansal kesim arasındaki yakın bağın tesis edilmesi açısından ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda katılım finans sahasında önemli adımlardan biri olan 2022-2025 yıllarını kapsayan Katılım Finans Strateji Belgesi’de (KFSB) Türkiye’yi katılım finansın lider ülkesi hedefine taşıma noktasında bir mihenk taşıdır. Ayrıca katılım finansın gelişiminde İstanbul Finans Merkezi’de (İFM) önemli bir yere sahiptir. Dünyada öncü rol oynayacak bir finansal model oluşturma vizyonu ile hazırlanan KFSB kapsamında yürütülen çalışmalar hali hazırda devam etmektedir. Ülkemizin yeni yüzyılında 2024-2028 dönemindeki yol haritasını çizen On İkinci Kalkınma Planı’na bakıldığında da katılım finans sisteminin kendi niteliklerine ve uluslararası standartlara uygun bir şekilde kurumsal yapısının güçlendirilerek geliştirilmesi ve büyümesine katkı sağlanması hedeflenmektedir.
Mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının yanında sistemi tamamlayıcı üçüncü tarz bir bankacılık olan katılım bankacılığı da katılım finansın omurgasını oluşturmaktadır. Katılım Bankacılığı’nın; kendisini farklı kılan faizsiz finans kurumsal yönetişim çerçevesi ve ürün-hizmet türleri açısından sağlam mevzuatsal bir altyapıya kavuşturulması mühimdir. Bu kapsamda idari otoritelerce katılım finans sistemine özgü mevzuatın geliştirilmesine yönelik yürütülen çalışmalar da devam etmektedir. Söz konusu çalışmalardan biri de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından 25.11.2023 tarihli ve 32380 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Mevduat ve Katılım Fonlarının Vadeleri ve Türleri Hakkında Tebliğ (Sayı: 2007/1)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Sayı: 2023/31) (Tebliğ)’dir. Tebliğ’in katılım fonlarının vadeleri başlıklı 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yapılan değişiklikle 1 (bir) ay vadenin altında katılma hesabı açılması mümkün hale gelmiştir.
Bilindiği üzere mevduat bankalarının halktan topladıkları paralara mevduat; katılım bankalarının topladıkları paralara ise katılım fonu denilmektedir. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda katılım fonu “Katılım bankaları nezdinde açtırılan gerçek ve tüzel kişilere ait özel cari hesap ve katılma hesaplarında yer alan para” olarak tanımlanmıştır. Özel cari hesap, katılım bankalarında açılabilen ve istenildiğinde kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taşıyan ve karşılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen fonların oluşturduğu hesaplardır. Katılma hesabı ise katılım bankalarına yatırılan fonların bu kurumlarca kullandırılmasından doğacak kâr veya zarara katılma sonucunu veren, karşılığında hesap sahibine önceden belirlenmiş herhangi bir getiri ödenmeyen ve anaparanın aynen geri ödenmesi garanti edilmeyen fonların oluşturduğu hesaplardır. Katılma hesapları; “kâr zarar ortaklığı (Mudârebe – Emek Sermaye Ortaklığı) sözleşmesine” veya “yatırım vekâleti sözleşmesine” dayalı olarak açılabilir. Hatırlanacağı üzere kamu kurum ve kuruluşları ile fonlar ve tüzel kişi müşterilerle sınırlı olmak üzere açılan yatırım vekâleti sözleşmesine dayalı katılma hesapları için 1 Temmuz 2019 tarihinden itibaren 1 (bir) ayın altında vadelerde açılma imkanı getirilmişti. Böylelikle TCMB’ce Tebliğ Değişikliği ile yatırım vekâleti sözleşmesine dayalı açılan katılma hesaplarının yanı sıra mudârebeye dayalı katılma hesapları da 1 (bir) ayın altında vadelerde açılabilecektir. Bakıldığında mevduat bankalarında günlük repo yapılmasının yanı sıra kırık vade tabir edilen örneğin 5 günlük, 12 günlük ya da 1 günlük vadeli mevduat hesabı da açılabilmektedir.
Diğer önemli çalışmalardan biri de Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) bünyesinde faaliyet gösteren Danışma Kurulu’nca 06.10.2023’te internet sitesinde yayımlanan Mudârebe Standardı’dır. Bununla birlikte Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından kamuoyuna görüşe açılan Mevduat ve Katılım Fonunun Kabulüne, Çekilmesine ve Zamanaşımına Uğrayan Mevduat, Katılım Fonu, Emanet ve Alacaklara İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Taslağı ile öngörülen önemli değişikliklerin de yakında yayımlanması beklenmektedir. Bu değişikliklere özetle aşağıda yer verilmektedir:
- TCMB’ce kur/fiyat koruma desteği sağlanan hesaplarını TL katılma hesabına dönüştüren gerçek kişi müşterilere, dönüştürülen tutar ile sınırlı olmak üzere BDDK tarafından belirlenen şartlar altında katılım bankalarınca yatırım vekaleti sözleşmesine dayalı hesap açılma imkanı getirilmesi,
- BDDK’ya gerçek kişi müşterilere yatırım vekâleti sözleşmesine dayalı katılma hesabı açılmasına ilişkin ilave şartlar belirleme ve gerekli gördüğü durumlarda uygulamanın sonlandırılmasına karar verme yetkisinin verilmesi,
- Katılım Bankaları için sözleşme türü bazında ayrı havuz oluşturulmasına imkan tanıyacak düzenlemeler yapılması,
- Yönetmelik ekinde yer alan “Günlük Birim Değerler Hesaplama Tablosu ve Açıklamaları”nın esnekliğin artırılmasını teminen Yönetmelik eki olmaktan çıkarılarak BDDK’ca belirlenecek şekilde tasarlanarak ileride oluşabilecek değişiklik ihtiyaçlarında Yönetmelik değişikliğine gerek kalmaksızın hızlı bir şekilde uygulamaya geçirilebilmesinin sağlanması,
- Müşteri onayı / talebi olmadan hesap açılamamasına yönelik düzenleme yapılması,
- Kredili hesap limit değişiklikleri ve kredili hesaptan yapılacak tahsilatlarda hesap sahibinin bilgilendirilmesi suretiyle alınacak kanıtlanabilir onay veya talep şartları getirilmesi.
İşbu yazımızla katılım finansa dair uygulamalar ve mevzuat altyapısına yönelik 2023’ün son çeyreğindeki gelişmeleri kaleme aldık. Baktığımızda katılım finans; ahlaki değerleri öncelemesi, değer üretimini desteklemesi ve pozitif sosyal etki oluşturması yönüyle toplumsal hayatta da önemli bir yer tutmaktadır. Fintek ile birlikte İFM projesinin iki temel ayağından bir tanesi olan katılım finansın gelişmesi, ruhuna uygun bir şekilde faaliyet göstermesi ve finansal sistem içinde hak ettiği yere ulaşmasına yönelik çalışmalar, ülkemizin kalkınmasına zemin hazırlaması açısından da kritik niteliktedir. Ülkemizin yeni yüzyılında, 2053 vizyonu çerçevesinde uzun vadeli bir perspektifle tasarlanan On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028) ve Orta Vadeli Program (2024-2026) ile çizilen politika ve tedbirler ışığında katılım finansın güçlendirilmesine yönelik çalışmaların önümüzdeki yıllarda artarak devam edeceği öngörülmektedir.
Saygılarımızla,
Vahdet Deniz AKÇAOĞLU
“UYARI: Bu çalışmada yer alan görüşler, yazarın kendi görüşleri olup, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu yazı yalnızca bilgilendirme amacıyla yayımlanmış olup, herhangi bir hukuki görüş, yönlendirme ve tavsiye içermemektedir. Ayrıca, bilgiler yazının hazırlandığı tarihteki mevzuat göz önünde bulundurularak verilmiş olup, yazı içeriği aradan geçen zaman içerisinde mevzuat değişiklikleri ve ilgili kurumların konu hakkındaki görüşleri çerçevesinde güncelliğini yitirmiş olabilir.”
Makalenin yazarı Vahdet Deniz AKÇAOĞLU, 2007 – 2009 yılları arasında özel bir bankanın İç Kontrol Merkezi Başkanlığı’nda Denetçi olarak, 2009 yılından 2018 yılına kadar aynı bankanın Uyum Başkanlığı’nda Ürün ve Hizmetler Uyum Kontrol Yöneticisi olarak görev yaptı. 2019 yılından itibaren de İç Kontrol ve Uyum Başkanlığı’nda Etik ve Mevzuat Takip Yöneticisi olarak görev yapmaktadır. Bankacılık ve sermaye piyasası mevzuatı ile kurumsal yönetim, etik, iç sistemler konuları başta olmak üzere banka ve finans kurumlarını ilgilendiren her türlü mevzuat üzerinde çalışmaktadır.
