İran Yaptırımlarında Son Durum

BU YAZIMIZDAKİ HUSUSLAR BAZI İRAN YAPTIRIMLARININ 16 OCAK 2016 TARİHİNDE KALDIRILMASI KARŞISINDA BÜYÜK ORANDA GEÇERLİLİĞİNİ YİTİRMİŞTİR. LÜTFEN KONUYLA İLGİLİ BU LİNKTEKİ GÜNCEL YAZIMIZI OKUYUNUZ.

İran’ın nükleer programı üzerinde 5+1 (Çin, Fransa, Almanya, Rusya, İngiltere ve ABD) ülkeleri ile sürdürdüğü görüşmelerde uzlaşmaya varıldığının açıklanması üzerine İran yaptırımlarının kalkacağı yönünde haberler medya gündeminin üst sıralarında yer aldı. Bu yazımızda söz konusu görüşmeler çerçevesinde İran yaptırımlarının geldiği son nokta hakkında bilgi vermek istedik.

Öncelikle belirtmek gerekir ki ABD Hazinesi’nin uluslararası yaptırımlardan sorumlu ofisi OFAC’ın internet sitesinde 03 Nisan 2015 tarihinde yayımlanan açıklamadan görüleceği üzere 5+1 ülkeleri ile İran arasında 02 Nisan 2015 tarihinde varılan uzlaşma İran’a uygulamakta olan yaptırımlar üzerinde bir değişiklik, rahatlama ya da askıya alınma gibi bir durum yaratmadı. İran’a uygulanan yaptırımlarda 24 Kasım 2013 tarihinde uygulanmaya başlanan ve daha sonra uygulaması 30 Haziran 2015 tarihine uzatılan kısmi istisnalar devam ediyor (GÜNCELLEME-29.07.2015: Söz konusu istisna uygulaması 14 Temmuz 2015 tarihinde tersi bir duyuru yapılacağı güne kadar uzatılmıştır. OFAC web sitesinde konuyla ilgili yer alan duyuruya bu linkten ulaşabilirsiniz). 24 Kasım 2013 tarihinde başlayan bu istisnalar dışında İran’a uygulanan yaptırımlarda bir değişiklik yok.

02 Nisan 2015 tarihinde açıklanan uzlaşma İran’a uygulanan yaptırımların öncelikle askıya alınması ve sonrasında da tamamen ortadan kaldırılması için bir yol haritası sunuyor. Ancak, yaptırımların kaldırılması öncelikle İran’ın nükleer programı ile ilgili 5+1 ülkelerine verdiği taahhütleri tutmasına bağlı.

İran’ın nükleer programı hakkında 5+1 ülkeleri ile Avrupa Birliği ve İran arasında İsviçre’nin Lozan kentinde sürdürülen görüşmeler sonucu açıklanan ön uzlaşıdaki parametreler ise ABD’nin 02 Nisan 2015 tarihinde yaptığı basın açıklamasına göre aşağıdaki şekilde sıralanıyor. Bu ön uzlaşının nihai metni 30 Haziran 2015 tarihine kadar yayımlanacak. Uzlaşının önemli detayları hakkındaki pazarlıklar devam ediyor ve nihai anlaşma yayımlanana kadar beklemek gerekiyor.

ÖN UZLAŞIDA YER ALAN KONULAR

İran’ın Uranyum Zenginleştirme Programı 

– İran Uranyum Zenginleştirme Programı’nda kullandığı santrifüjlerini yaklaşık 3’te 2 oranında azaltacak. Şu an 19.000 adet civarında olan santrifüj sayısı anlaşma çerçevesinde 6.104 adede indirilecek.

– Açığa çıkan santrifüjler ve uranyum zenginleştirmesinde kullanılan altyapı Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun gözetimindeki depolarda tutulacak.

– İran gelecek 15 yıl için Uranyum zenginleştirme programı kapsamında yeni tesis kurmama konusunda taahhüt verdi.

– İran Fordo’daki tesisini en az 15 yıl Uranyum zenginleştirmesi için kullanmayacağını taahhüt etti. Bu tesis barışçıl teknolojik araştırmalar için kullanılacak. Tüm bu süreç Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun gözetiminde olacak.

– İran sadece Natanz’daki tesisinde Uranyum zenginleştirebilecek, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu İran’ın tüm nükleer tesislerine ve İran’ın nükleer programında kullanılan tedarik zincirine, uranyum madenleri ve rafinerilerine düzenli giriş imkanına kavuşacak, tüm program ilgili kurumun gözetiminde yürütülecek ve şeffaflık artacak.

Yaptırımlara İlişkin Taahhütler

– Eğer İran nükleer programı ile ilgili verdiği taahhütlere uyarsa İran üzerindeki yaptırımlar hafifletilecek,

– ABD ve Avrupa Birliği’nin İran’ın nükleer programına ilişkin yaptırımları, Atom Enerjisi Kurumu’nun İran’ın nükleer programına ilişkin gerekli adımları attığını teyit etmesinden sonra askıya alınacak, ancak, İran taahhütlerini yerine getirmezse tüm yaptırımlar tekrar uygulamaya konulacak,

– ABD’nin İran’ın nükleer programı ile ilgili yaptırımları İranla görüşmelerin sürdüğü sürenin büyük kısmında muhafaza edilecek ve İran’ın taahhütlerine uyma konusunda düşük performans gösterdiği tespit edilirse askıya alınacak yaptırımlar aynen geri gelecek,

– Birleşmiş Milletler (BM) tarafında İran’ın nükleer programı ile ilgili tüm yaptırım kararları, İran’ın bu konuda verdiği taahhütlerin yerine getirilmesi ile kaldırılacak,

– Bununla birlikte, BM kararlarındaki İran’a hassas teknoloji transferi ile ilgili hükümler yeni bir BM kararı içerisinde yeniden ele alınacak, konvensiyonel silahlar, balistik füzeler üzerindeki sınırlamalar ve mevcut BM kararlarındaki kargo araması ve mal varlığı dondurulmasına ilişkin hükümler de bu yeni BM kararı çerçevesinde yeniden ele alınacak,

– Eğer İran verdiği taahhütlere uymaz ise tüm BM yaptırımları tekrar geri gelecek,

– ABD’nin İran’a yönelik terörizm, insan hakları ihlalleri ve balistik füzelerle ilgili uyguladığı yaptırımlar anlaşma çerçevesinde kaldırılmayacak, yani, ABD’nin uygulamadan kaldırmayı planladığı yaptırımları sadece İran’ın nükleer programına yönelik yaptırımlar

5+1 ÜLKELERİNİN İRAN YAPTIRIMLARINDA 24 KASIM 2013 TARİHİNDEN BU YANA UYGULADIĞI KISMİ İSTİSNALAR (BU İSTİSNALARIN UYGULAMASI 25 KASIM 2014 TARİHİNDE 30 HAZİRAN 2015’E KADAR UZATILDI)

5+1 ülkeleri ile İran arasında İran’ın nükleer programına ilişkin görüşmeler bir süredir devam ediyor ve bu görüşmeler boyunca ABD ve Avrupa Birliği İran yaptırımlarının belirli bir kısmını askıya aldı. 25 Kasım 2013 tarihinde açıklanan  istisnalar aşağıdaki konuları içeriyor:

– Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu İran’dan ham petrol alımı yapan ülkelerin İran’dan aldıkları ham petrol miktarını azaltmaları için sürdürülen çabalar durduruldu. Petrol satışları ile ilgili sigorta ve nakliye işlemlerine uygulanan ABD ve AB yaptırımları askıya alındı.

– İran’ın petrokimyasal maddeler ihracı ve bu sektörle ilgili sunulan hizmetlere yönelik ABD ve AB yaptırımları askıya alındı,

– Benzer şekilde alın ve kıymetli madenler ve bu madenelere yönelik hizmetler üzerindeki ABD ve AB yaptırımları askıya alındı,

– İran’ın otomotiv sektörüne ilişkin yaptırımlar durduruldu.

– İran’ın sivil havacılık sektörüne yönelik yedek parça satışına izin verildi. Ancak, bu satış OFAC’ın vereceği kişi br kurum bazındaki spesifik lisanslara bağlı kılındı. Böylece İran’ın yaşlanan ve bakımsız kalan ticari uçak filosunun güvenli bir şekilde işletilmesi amaçlandı.

– İran’ın nükleer programına yönelik yeni bir BMGK kararı alınmaması, AB ve ABD yaptırımı getirilmemesi konusunda uzlaşıldı.

– İran’ın, İran dışında tutulan petrol satışı kaynaklı gelirlerinin İran’ın gıda, tarım, ilaç, tıbbi malzemeler gibi insani ihtiyaçlara yönelik ithalat harcamalarında kullanılması için bir finansal kanal açıldı. 20 Ocak – 20 Temmuz 2014 tarihleri arasındaki 6 aylık dönemde İran’ın bu kapsamda 4,2 milyar USD’lik bir kaynağa erişimi sağlandı. Bu ödemelerin sadece belirli yabancı bankalar ve yaptırım listesinde olmayan İran bankalar aracılığıyla yapılmasına izin verildi. Bu kanal aracılığıyla ayrıca İran’ın BM’ye yönelik yükümlülüklerinin ve 6 ay boyunca İran’ın yabancı ülkelerde okuyan öğrencilerinin öğrenim masraflarının karşılanmasına izin verildi (25 Kasım 2014 tarihli OFAC açıklamasında İranlı öğrencilerin öğrenim harçları ile ilgili serbest kalan tutarın 400 milyon USD olduğu belirtiliyordu).

– İran yaptırımlarında sağlanan yukarıdaki istisnalar iki tarafın anlaşması ile 19 Temmuz 2014 tarihinde 24 Kasım 2014 tarihine kadar uzatıldı. Daha sonra bu sürenin 30 Haziran 2015 tarihine kadar uzatılmasında uzlaşıldı. Yukarıdaki istisnalar halen yürürlükte bulunuyor (GÜNCELLEME-29.07.2015: Söz konusu istisna uygulaması 14 Temmuz 2015 tarihinde tersi bir duyuru yapılacağı güne kadar uzatılmıştır. OFAC web sitesinde konuyla ilgili yer alan duyuruya bu linkten ulaşabilirsiniz).

TÜRKİYE’NİN İRAN YAPTIRIMLARI KARŞISINDAKİ DURUMU

Hali hazırda Türkiye’nin, İran’a nükleer programına ilişkin uyguladığı bir yaptırım bulunmuyor. Türkiye sadece 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun ile terör ve terörizmin finansmanıyla etkin mücadele edilmesi kapsamında; 1999 tarihli Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşmenin ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin bu Kanun kapsamındaki terör ve terörizmin finansmanıyla mücadeleye ilişkin kararlarını (1267 (1999), 1988 (2011) ve 1989 (2011) sayılı BMGK kararlarıyla listelenen kişi, kuruluş veya organizasyonların mal varlıklarının dondurulması) uyguluyor. Diğer BMGK kararlarının Türkiye’de uygulanması ise bu konuda alınmış bir Bakanlar Kurulu Kararı’nın varlığına bağlı durumda.

Bu çerçevede, Türk bankalarının İran’a yönelik kendi yerel mevzuatları çerçevesinde uymaları gereken önemli bir yaptırım programı bulunmamakla birlikte, finansal sistemlerin artan globalizasyonu ve bu çerçevede kurulan muhabirlik ilişkileri, bu ilişkilerde karşı bankalara verilen taahhütler, yine bankaların yurtdışından aldığı kredilerin sözleşmelerindeki özel hükümler ve USD ve EUR ödemelerinin takasının ABD ve AB üzerinden yapılabilmesi nedenleriyle Türk bankaları da ABD ve AB’nin İran’a ilişkin uyguladığı yaptırımlara eksiksiz bir şekilde uymak durumunda kalıyorlar.

Sınır komşumuz olan ve büyük bir ekonomiye sahip İran’a uygulanan yaptırımların gevşetilmesi hiç şüphesiz Türk finansal sistemi için de önemli bir dış ticaret hacmi yaratacaktır. Ancak, bu gevşeme için bir süre daha beklenilmesi gerektiği görülüyor.

Saygılarımızla

PROCOMPLIANCE