5941 sayılı Çek Kanunu’nun 3 üncü maddesi 3 üncü fıkrasında muhatap bankaların süresinde ibraz edilen ve karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan her bir çek yaprağı için ödemekle yükümlü oldukları tutar düzenlenmiştir. Yine aynı madde uyarınca bu ödeme yükümlülüğü hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdî kredi sözleşmesi hükmündedir. Bu sebeple, bankaların müşterilerine verdikleri her bir çek yaprağı için ödemekle yükümlü oldukları tutarı diğer gayrinakdi kredi yükümlülükleri gibi nazım kayıtlarında göstermeleri ve bu tutarları her yıl TCMB tarafından yayımlanan Tebliğlerdeki tutarlara göre güncellemeleri gerekmektedir.

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 3 üncü maddesi 9 uncu fıkrası uyarınca çekin, üzerinde yazılı baskı tarihinden itibaren beş yıl içinde ibraz edilmemesi hâlinde, muhatap bankanın ödemekle yükümlü olduğu tutara ilişkin sorumluluğu sona ermektedir. Ancak, Çek Kanunu’na 3 Şubat 2012 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 6273 sayılı Kanunla giren bu fıkranın uygulamasına ilişkin öncelikle çek defterlerinin her bir yaprağı üzerine çekin basıldığı tarihin yazılması zorunlu kılınmış ve çek defterlerinde bu değişikliklerin yapılması için bankalara 31.12.2012 tarihine kadar süre verilmişti. Bu çerçevede, üzerinde baskı tarihi yer alan çekler için bankalar baskı tarihinden itibaren 5 yılın geçmesini bekleyecek ve 5 yıl dolunca bu çek yapraklarına ilişkin gayrinakdi yükümlülüklerini nazım kayıtlarından çıkarabileceklerdir. 

Üzerinde baskı tarihi yer almayan eski çek yaprakları için ise Çek Kanunu’nun geçici 3 üncü maddesi 4 üncü maddesinde muhatap bankanın ödemekle yükümlü olduğu tutara ilişkin sorumluluğunun 30.06.2018 tarihinde sona ereceği hüküm olunmuştur.

Bu çerçevede, bankalar müşterilerine verdikleri üzerinde baskı tarihi yer almayan çek defterlerine ilişkin gayrinakdi yükümlülüklerini kayıtlarından silmek için 30.06.2018 tarihine kadar beklemek zorundadırlar. Üzerinde baskı tarihi yer alan çekler için ise bu süre baskı tarihinden itibaren 5 yıldır. Bu sürelerden önce bu yükümlülüklerin bankaların nazım kayıtlarından kasti olarak silinmesi (hataen değil) 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 156 ncı maddesindeki işlemlerin kayıtdışı bırakılması suçuna sebebiyet verebileceğinden bankaların müşterilerinden iade alamadıkları eski çek yapraklarına ilişkin yükümlülüklerini kanuni süresi sonuna kadar kayıtlarında göstermeye özen göstermeleri gerekmektedir.

Öte yandan, bu çek yapraklarından kaynaklanan yükümlülük tutarlarına ilişkin ayrılacak özel ve genel karşılıklarda bankalara bazı kolaylıklar tanınmıştır. “Bankalarca Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Bunlar İçin Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”in 7 inci maddesi 1 inci fıkrası ve 8 inci maddesinin 1 inci fıkrası uyarınca bankalar nakdi ve gayrinakdi kredileri için ayırmakla yükümlü oldukları genel ve özel karşılıklarını veriliş tarihinden itibaren beş yıllık süre geçmiş bulunan çek defterlerinin her bir çek yaprağına ilişkin ödemekle yükümlü oldukları tutar için dörtte bir oranında uygulayabilmektedirler.

Ayrıca, aynı Yönetmeliğin Özel Karşılıklara ilişkin 8 inci maddesinin 1 inci fıkrası uyarınca bankalar üçüncü, dördüncü ve beşinci grupta sınıflandırdıkları krediler ve diğer alacaklar (donuk alacaklar) için yüzde yüz (%100) oranında özel karşılık ayırmaları kaydıyla aynı kredi müşterilerine verdikleri çek defterlerinden veriliş tarihinden itibaren iki yıl geçmiş olanlar için çek defterinin iadesine yönelik olarak çek defteri sahiplerine iadeli taahhütlü mektup ile yapacakları bildirimi takiben onbeş gün içerisinde çek defterlerinin iade edilmesi ihtarında bulunmaları koşuluyla, çek defterlerinin her bir çek yaprağına ilişkin ödemekle yükümlü oldukları miktar için özel karşılık ayırmayabilmektedirler. Bankalar tarafından bilanço dışına çıkarılan kredi ve diğer alacakların müşterilerine verilmiş olan çek defterleri için de bu hükümler geçerlidir. Ancak, Karşılıklar Yönetmeliği’nin bu hükmü ilgili ihtar sürecinin yapılması ile ödeme yükümlülüklerinin nazım hesaplardan silinmesi anlamına gelmemektedir. Ödeme yükümlülüğü yine bankaların muhasebe kayıtlarında yer alacak, sadece %100 oranında özel karşılık ayrılan müşteriler için ilgili maddede verilen ihtarname sürecinin işletilmesi ile bu müşterilerin ellerindeki çek yaprakları için ilave özel karşılık ayrılmayacaktır.