Faizsiz Bankacılık İlke Ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ
Faizsiz bankacılık faaliyetleri ülkemizde uzun bir süredir icra edilmekle birlikte faizsiz bankacılık prensiplerine uyumu sağlayacak kurumsal mekanizmalar yasal zeminden yoksun ve merkezi bir yapıda yeknesaklığı sağlayacak ilke ve standartlarda mevcut değildi. 10. Kalkınma Planı (2014-2018) kapsamındaki çalışmalar paralelinde sektörün her yönüyle kurumsal bir altyapıya kavuşturulması temel alınarak Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) bünyesinde merkezi bir Danışma Kurulu’nun ihdası bu doğrultuda atılan önemli adımlardan biri olmuştur. Buna ek olarak atılması gereken diğer bir adımda katılım bankaları bünyesinde faizsiz bankacılık kurumsal yönetişim sistemlerinin yasal altyapıya kavuşturulmasıydı. Nitekim TKBB’ce yayımlanan 10 yıllık (2015-2025) Katılım Bankacılığı Strateji Belgesi’nde sistemin kurumsal bir yapıya kavuşturulması için bir yol haritası çizilmişti.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun 2019-2021 dönemini kapsayan Stratejik Planı’nda katılım bankacılığı ve faizsiz finans sektörünün geliştirilmesi hedefi doğrultusunda katılım bankalarında faizsiz finans kurumsal yönetişim sisteminin tesisi ve uluslararası uygulamalarla uyumlaştırılması strateji olarak belirlenmişti. Aynı zamanda 2019-2023 dönemini kapsayan ve 23.07.2019 tarihli ve 30840 (mükerrer) sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 11. Kalkınma Planı ile faizsiz finansın ülkemiz finans sistemindeki yerinin güçlendirilmesi odağında faizsiz finans kurumsal yönetişim sisteminin tesisi ve uluslararası uygulamalarla uyumlaştırılması planlanan eylemlerden biri olarak zikredilmişti.
Yukarıda belirtilen gelişmeler ışığında, Uluslararası İslami Finans Kurumları’nca yayımlanan ilgili standartlar esas alınmak ve ülke uygulamaları incelenmek suretiyle hazırlanan “Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ“(Tebliğ) 14.09.2019 tarih ve 30888 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Uyum için, Tebliğ’in yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 6 aylık bir geçiş süreci tanınmıştır.
TEBLİĞ’İN GETİRDİKLERİ
Anılan Tebliğ ışığında getirilen önemli yenilik ve değişikliklere özetle aşağıda yer verilmiştir:
1- Katılım Bankaları ile birlikte Kalkınma ve Yatırım Bankaları da Tebliğ hükümlerine tabi kılınmıştır.
Tebliğ ile faizsiz bankacılık ilke ve standartlara uyumu sağlayacak asgari kuralların belirlenmesi ile bu kurallara işlerlik ve etkinlik sağlayacak kurumsal yapı ve mekanizmaların oluşturulması hedeflenmiştir. Bu bağlamda “faizsiz bankacılık”; katılım bankalarının faaliyetleri ile kalkınma ve yatırım bankalarının Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 19. maddesinin 10. fıkrası kapsamındaki faaliyetleri olarak belirlenmiştir. Faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uyumu sağlayacak kurumsal yapının tesisine yönelik olarak katılım bankaları tamamen ve kalkınma ve yatırım bankaları ise söz konusu finansman sağlama faaliyetleri ile sınırlı olmak ve istisnai hükümleri düzenlenmek suretiyle Tebliğe tabi kılınmıştır. Kalkınma ve yatırım bankalarının katılım bankacılığı fon kullandırma yöntemlerine dayalı faaliyet göstermeleri hakkındaki bilgilere 28.01.2019 tarihli yazımızda değinmiştik.
İşbu yazıda bankalar denilmek suretiyle faizsiz bankacılık kapsamında faaliyet gösteren katılım bankaları ve kalkınma ve yatırım bankaları kastedilmiştir.
2- Faizsiz bankacılık kurumsal yönetişim sisteminin çerçevesi çizilmiştir.
Tebliğ ile birlikte Yönetim Kurulu’na bağlı Faizsiz Bankacılık Danışma Komitesi ve sekretaryası ile uyum ve iç denetimden oluşan kurumsal yönetişim yapısının bankalar bünyesinde tesisi zorunlu kılınmıştır. Yapının en üst düzeyde dikkate alınması ile etkin bir şekilde işletimi ve gözetimi açısından Banka Yönetim Kurulu ve Denetim Komitesi’ne yeni görev ve sorumluluklar getirilmiştir. Tebliğ kapsamındaki her bir bankanın; büyüklüğü, faaliyet yapısı ve finansal ürünlerinin karmaşıklığına uygun kapsam, içerik ve detayda işlevsel görev ayrımını sağlayacak ve menfaat çatışmalarına yol açmayacak şekilde faizsiz bankacılık kurumsal yönetişim çerçevesini oluşturması gerekecektir.
3- Faizsiz Bankacılık Danışma Komitesi’nin organizasyon yapısı ve çalışma modeli belirlenmiştir.
Bankalar bünyesinde teşkili zorunlu tutulan Danışma Komitesi bağımsız ve etkin bir şekilde çalışabilmesi amacıyla organizasyon yapısında Yönetim Kurulu’na bağlı olarak konumlandırılmış; yapısı, üyelerinin taşıması gereken temel nitelikler, atanma şartları, görev ve yetkileri ile çalışma usul ve esasları düzenlenmiştir.
Danışma Komitesi, faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uyum konusunda kurumsal yapının en önemli bileşenlerinden biridir. Tesis edilen mekanizma ışığında Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) bünyesindeki Danışma Kurulu’nun genel nitelikli kararlar alıp bankacılık, sigortacılık gibi sektörler için ayrı ayrı ürün, hizmet, sözleşme türü vs. bazında standartlar belirlemesi; Danışma Komitesi’nin ise özel nitelikli kararlar alıp, banka bünyesinde geçerli özel nitelikli kurallar tesis etmesi, bir nevi Danışma Kurulu’nun belirlediği faizsiz finans ilke ve standartlarının banka faaliyetlerinde, hizmet ve yatırımlarında uygulanmasını sağlaması öngörülmüştür. Bununla birlikte Danışma Komitesi’ne bağlı bir sekretarya oluşturulması öngörülmüş ve asgari görevleri sayılmıştır. Ayrıca sekretarya işlevinin faizsiz bankacılık uyum faaliyetlerini ifa eden birim veya personel tarafından yerine getirilebileceği de düzenlenerek uygulamasında esneklik sağlanmıştır.
4- Faizsiz bankacılık uyum ve denetim faaliyetleri; kurumsal yönetişim sisteminin temel bileşenlerindendir.
Faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uyumu tesis etmek amacıyla öngörülen mekanizmanın temel bileşenlerinden biri de faizsiz bankacılık uyum ve denetim faaliyetleridir. Uyum faaliyetlerinin amacı, bankanın faaliyetleri ve yeni işlemler ile ürünlerin faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına ve Danışma Komitesi kararlarına uyumunun sağlanması olarak belirtilmiştir. Söz konusu faaliyetler, Bankalarda uyum kontrolleri ile görevli birim, personel veya münhasıran faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uyum sağlama amacıyla teşkil edilen birim veya görevlendirilen personelce ifa edilebilecektir. Denetim faaliyetlerinin amacı ise banka faaliyetlerinin faizsiz bankacılık ilke ve standartları ile Danışma Komitesi kararlarına uygun olarak yürütüldüğü ve uyum fonksiyonunun etkinliği ve yeterliliği hususunda güvence sağlanması olarak belirtilmiştir. Söz konusu faaliyetler bankalardaki iç denetim birimince ifa edilecektir.
Faizsiz bankacılık uyum ve denetim faaliyetlerini yürüten birimlerin asgari üç ayda bir Denetim Komitesi’ne rapor sunması ve bu doğrultuda alınan aksiyonları müzakere etmek üzere Banka Denetim Komitesi ve Danışma Komitesi’nin yılda asgari iki kez toplantı yapması kuralı getirilmiştir.
5- Faizsiz bankacılık konusunda görev yapan personelin taşıması gereken temel nitelikler belirlenmiştir.
Faizsiz bankacılık uyum ve denetim faaliyetlerinde ve danışma komitesi sekretaryasında görev alacak personelin ya katılım bankalarında asgari üç yıl görev yapmış olması ve faizsiz finans konusunda sertifikalı eğitim almış olması ya da faizsiz finans alanında yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitim almış olması gerekli kılınmıştır. Faizsiz finans konusunda zikredilen sertifikalı eğitimden ne anlaşılması gerektiğinin ileride netleşeceği öngörülmektedir.
Faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uyum mekanizmasının bileşenlerinden biri de hangi bölüm ve kademede olursa olsun banka bünyesinde görev alan personeldir. Bu bağlamda katılım bankalarının, her personeli için faizsiz bankacılık ilke ve standartları ile Danışma Komitesi kararlarına uygun şekilde görev icra edebilmesi ve yeterli düzeyde bilgi ve donanıma sahip olmasına yönelik gerekli tedbirleri alması zorunlu kılınmıştır.
6- Müşteriler ve kamuoyu nezdinde şeffaflığın tesisine yönelik standartlar ihdas edilmiştir.
Bilindiği üzere faizsiz bankacılık ilke ve standartlarının temel kaidelerinden olan şekli icap ve kabule ilişkin duyarlılığın; tüm müşteri işlemlerinde gözetilmesi ve müşteriler nezdinde akit iradesinin oluşması esastır. Bu kapsamda müşterilerin faizsiz bankacılık ilke ve standartları ile Danışma Komitesi kararları kapsamında bilgilendirilmesine ilişkin usul ve esasların TKBB tarafından 14.09.2019 tarihinden itibaren 1 yıl içinde belirleneceği hüküm altına alınmıştır.
Bankaların yıllık faaliyet raporunda Danışma Komitesi’nin dönem içi faaliyetleri hakkında bilgi verilmesi ve banka faaliyetlerinin faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uygunluğuna ilişkin Danışma Komitesi’nce değerlendirmede bulunulması öngörülmüştür. Ayrıca bankanın internet sitesinde Danışma Komitesi ve üyelerine ilişkin bilgilere yer verilmesi zorunlu kılınmıştır.
7- Faizsiz bankacılık ile ilgili uyuşmazlıklar için bireysel başvuru mekanizması getirilmiştir.
Tebliğ kapsamındaki bankaların faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uyumu konusunda alınacak tedbirlerin diğer bir bileşenini müşteriler teşkil etmektedir. Bu bağlamda faizsiz bankacılık kapsamına giren hususlarda banka ile müşterisi arasındaki uyuşmazlıkların çözümü için bireysel başvuru mekanizması getirilmiştir.
Sonuç
Tebliğ ile birlikte faizsiz bankacılık hizmetlerinden yararlanan ilgili tüm tarafların hak ve menfaatlerinin korunması, yurt içi ve yurt dışı paydaşlar nezdinde faizsiz bankacılık sektörünün itibarının artırılması, bankaların ilke ve standartlara uygun şekilde faaliyet gösterdikleri algısının pekiştirilmesi ve ülke olarak faizsiz finans gelişim endekslerindeki kriterlere uyumluluğun artırılması açılarından önemli bir adım atılmıştır.
Sonuç itibariyle Tebliğ; faizsiz bankacılığa özgü sağlıklı bir mevzuat altyapısının oluşması, güçlü bir yönetişim kültürünün ihdasıyla kurumsal iletişim, algı ve itibar yönetimi açısından etkinliğin artırılması, sermayelerini faizsiz finansta değerlendirmek isteyen yatırımcıların yurda çekilmesi ve ülkemizin kalkınmasına zemin hazırlaması açısından kritik niteliktedir.
Saygılarımızla,
Vahdet Deniz AKÇAOĞLU
Makalenin yazarı Vahdet Deniz AKÇAOĞLU, 2007 – 2009 yılları arasında özel bir bankanın İç Kontrol Merkezi Başkanlığı’nda Denetçi olarak, 2009 yılından 2018 yılına kadar aynı bankanın Uyum Başkanlığı’nda Ürün ve Hizmetler Uyum Kontrol Yöneticisi olarak görev yaptı. 2019 yılında itibaren de İç Kontrol ve Uyum Başkanlığı’nda Etik ve Mevzuat Takip Yöneticisi olarak görev yapmaktadır. Bankacılık ve sermaye piyasası mevzuatı ile kurumsal yönetim, etik, iç sistemler konuları başta olmak üzere banka ve finans kurumlarını ilgilendiren her türlü mevzuat üzerinde çalışmaktadır.
“UYARI: Bu çalışmada yer alan görüşler, yazarın kendi görüşleri olup, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu yazı yalnızca bilgilendirme amacıyla yayımlanmış olup, herhangi bir hukuki görüş, yönlendirme ve tavsiye içermemektedir. Ayrıca, bilgiler yazının hazırlandığı tarihteki mevzuat göz önünde bulundurularak verilmiş olup, yazı içeriği aradan geçen zaman içerisinde mevzuat değişiklikleri ve ilgili kurumların konu hakkındaki görüşleri çerçevesinde güncelliğini yitirmiş olabilir.”
FAİZSİZ BANKACILIK İLKE VE STANDARTLARINA UYUMA İLİŞKİN TEBLİĞ
