Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelikte Katılım Bankacılığına Yönelik Değişiklikler

I- GİRİŞ

Faizsiz finans sistemi, ülkemizde ve dünyada önemini her geçen gün arttırmakta ve hızlı bir gelişim göstermektedir. Temmuz 2018’da yayımlanan BDDK Yıllık Faaliyet Raporu’ndaki Başkan’ın sunuşunda faizsiz finansın geliştirilmesine yönelik plan, hedef ve politikalara 2019-2023 dönemini kapsayan ve hazırlıkları devam etmekte olan Ülkemiz On Birinci Kalkınma Planı’nda da yer verilmesinin beklendiği belirtilmektedir. Ülkemiz On Birinci Kalkınma Planı, henüz kamuya ilan edilmemiş olmakla birlikte 27 Ekim 2018 tarihli ve 30578 (mükerrer) sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ve Onuncu Kalkınma Planı’ndaki makroekonomik politikalar ile bunların hayata geçirilmesine yönelik uygulamaların belirlendiği 2019 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda ülkemiz katılım bankacılığının, küresel finans pazarından daha fazla pay alması amacıyla alınacak aksiyonlar ve hedef süreleri düzenlenmektedir.

İşbu yazı; sayılan gelişmeler odağında 25.01.2019 tarihli ve 30666 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan mevzuattaki düzenlemelerle katılım bankacılığına getirilen önemli değişikliklere yönelik kaleme alınmıştır.

II- DÜZENLEMELERİN GETİRDİKLERİ

25.01.2019 tarihli ve 30666 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” (Yönetmelik) ile Katılım Bankalarını ilgilendiren önemli değişiklikler yapılmıştır:

1- Katılım bankalarının “fon kullandırma yöntemleri” yeniden düzenlenmiştir.

Ülkemizde katılım bankacılığı sisteminin plasman ürün yapısının çeşitlendirilmesi açısından fon kullandırma yöntemleri; uluslararası standartlar, muhtelif ülke uygulamaları ve muteber akademik kaynaklardan faydalanılarak yeniden belirlenmiştir. Bu doğrultuda katılım bankalarının murabaha ağırlıklı plasman yapısına alternatif ürünler odağında sistemin özüne uygun yöntemler geliştirilmiştir. Bir kısım fon kullandırma yöntemleri açısından mevzuatsal sayılabilecek sakıncalar ortadan kalkmış, bazı yöntemler için yasal altyapı oluşmuş ve uygulaması olmayan yöntemler özelinde de sistemin gelişimi adına önemli bir adım atılmıştır. Böylelikle 01.01.2020 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek söz konusu düzenleme ile katılım bankacılığı düzenlemeleri uluslararası uygulama ve standartlarla uyumlu hale getirilmiştir.

Katılım bankalarının Yönetmelikte geçen fon kullandırma yöntem ve türlerine aşağıdaki tabloda yer verilmektedir:

Finansal sektörün günden güne sürekli değişen ve bir o kadar karmaşık hale gelen dinamik yapısına bağlı olarak sayılan yöntemlere ilave diğer yöntemlerin Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nca (BDDK) belirlenebileceği hükmedilmiştir. Bunun yanında sayılan yöntemler ve bu yöntemlere ilişkin belirlenecek standartlara dayalı hukuki ilişkilerin yalnızca müşterilere finansman sağlama amacıyla kurulabileceği hüküm altına alınmıştır.

Sayılan yöntemlere dayalı kullandırımlar için BDDK’nın uygun görüşü alınmak suretiyle Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) tarafından tip sözleşmeler hazırlanacağı düzenlenmiştir. Böylelikle müşterilerle imzalanacak sözleşmelerin yeknesak bir şekilde uygulanması ve katılım bankacılığı meslek ilke ve standartlarına uyumunu sağlamak amaçlanmıştır. Bununla birlikte her bir fon kullandırma yöntemine ilişkin standartların BDDK’nın uygun görüşü alınmak suretiyle TKBB’ce belirleneceği hüküm altına alınmıştır.

Not: Meri Yönetmelikte geçen “Kurul” kelimesinin tanımı bulunmamaktadır. Değişikliğe dair Yönetmeliğin 9.maddesinin 1.fıkrasının d bendinde geçen “Kurul” ifadesiyle Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun kastedildiği yönünde dikkate alınmıştır.

2- Kalkınma ve yatırım bankalarının katılım bankacılığı yöntemlerine dayalı faaliyet göstermelerine yönelik yasal altyapı oluşturulmuştur.

2019 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda katılım bankacılığının, küresel finans pazarından daha fazla pay almasını teminen kalkınma ve yatırım bankalarının katılım bankacılığı yöntemlerini kullanmalarına yönelik yasal altyapının oluşturulması planlanmıştır. Yönetmelik ile birlikte kalkınma ve yatırım bankaları, münhasıran faizsiz yöntemlerle sağlamış oldukları kaynaklarla sınırlı olmak üzere, 01.01.2020 tarihinden itibaren sayılan katılım bankacılığı yöntemlerine dayalı olarak finansman sağlayabilecektir.

3- Katılım bankalarınca müşterilerine gelir elde etme amaçlı nakit finansman sağlanamaz.

Katılım Bankacılığı, reel olanı finanse etme prensibine dayalı bir sistemdir. Ülkemizde katılım bankaları ve konvansiyonel bankalar aynı piyasada faaliyet göstermekle birlikte faaliyetlerinde birbirinden farklı prensip ve uygulamaları esas aldıklarının ortaya konulması kritiktir. Zira bu konu, eksik bilgilerden kaynaklı olarak katılım bankacılığına yönelik oluşan olumsuz algıların ortadan kaldırılması ve sisteme duyulan güvenin artırılması açısından önem taşımaktadır.

Yönetmelik’te katılım bankalarınca gelir elde etme amaçlı olarak nakit finansman yapılamayacağı belirtilerek katılım bankacılığının kaidelerinden biri olan ve konvansiyonel bankacılık arasındaki farkı ortaya koyan temel bir husus hüküm altına alınmıştır.

4- Satım yöntemine dayalı finansman süreçlerinde işletilecek esaslara yer verilmiştir.

Satım yöntemlerine dayalı işlemlerde satıcı tarafından müşteri adına düzenlenen belgeler sebebiyle yapılacak ödemelerin finansman sağlayan katılım bankası vasıtasıyla yapılması ve bankanın kayıtlarında gösterilmesi gerektiği düzenlenmiştir. İlaveten bu yöntemle kullandırılacak fonlarla ilgili alım satıma ilişkin belgenin (fatura vb.) bir suretinin, katılım bankasınca muhafazasının zorunlu olduğu hükmü mevcuttaki haliyle korunmuştur. Böylelikle satım yöntemlerine dayalı finansman akışının katılım bankacılığı prensiplerine uygunluğunun sağlanması ve yeknesak şekilde uygulanması amaçlanmıştır.

Yönetmeliğin daha iyi anlaşılabilmesi için katılım bankalarının fon kullandırma yöntemleri maddesi paralelinde tanımlar maddesine de ekleme yapılmıştır. Böylelikle katılım bankacılığı yöntemlerine dayalı finansmana konu mal, hak ve hizmeti satan, sağlayan, üreten, kiralayan ve/veya dağıtan gerçek ya da tüzel kişi “satıcı” olarak tanımlanmıştır.

5- Finansman ortaklıklarına ilişkin usul ve esaslar yeniden düzenlenmiştir.

Ortaklık yöntemlerinden mülkiyet ortaklığı dışındaki yöntemlere dayalı finansman işlemlerinde banka ile müşteri arasında finansman ortaklığı kurulabilir. Finansman ortaklığı; ortaklık sermayesinin oluşturulması, faaliyet alanının belirlenmesi ve sermayenin kullanımı sonucunda elde edilen gelirlerin veya maruz kalınan kayıpların paylaşımı aşamasında devreye giren bir ortaklık türüdür.  Bu kapsama uygun düştüğü ölçüde ortaklıkları düzenleyen ilgili mevzuat hükümlerine tabidir.

Katılım bankalarının müşterileriyle kuracakları finansman ortaklıklarında kaide; finansman sağlama ve ortaya çıkacak kâr ve zararı paylaşma amacına hizmet etmektedir. Finansmana konu faaliyetlerin bizzat kurulan ortaklık tarafından icra edilmesi değildir.

Yönetmeliğe göre finansman ortaklığı iki şekilde kurulabilir:

1. Meri Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen sermaye şirketi şeklinde veya
2. Taraflar arasında imzalanan süreli ortaklık sözleşmesi ile

Bu türden ortaklıkların katılım bankacılığı meslek ilke ve standartlarına uygun şekilde kurulabilmesi ve sonlandırılabilmesi için akdedilecek sözleşmelerde, Yönetmelik’te sayılan bulunması gereken unsurlara aşağıda yer verilmiştir:

• Sermayesine iştirak edilen ortaklığın yönetimi başta olmak üzere tarafların hak ve yükümlülükleri
• Tarafların kâr ve zarara katılma oranları

Finansman ortaklığı paylarının en fazla yedi yıl içinde elden çıkarılması şarttır. Bankaca ihtiyaç duyulması ve konuya ilişkin tevsik edici belgelerle başvurulması halinde yedi yıllık sürenin Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nca uzatılabileceği hüküm altına alınmıştır.

6- Finansman ortaklıkları finansmanı “kredi sınırlamalarına tabi olmayan işlemler” arasında sayılmıştır.

Finansman ortaklıkları finansmanı; 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nun 48.maddesi kapsamında bir kredi niteliğindedir. Bilindiği üzere, krediler riskli işlemlerdir, ne kadar teminata bağlanırsa bağlansın ana paraları, getirileri veya yapılan masraflarının geri alınamaması ihtimali vardır. Bu nedenle kredi riski çeşitli tekniklerle sınırlandırılmıştır.

Bankanın içinde bulunduğu risk grubuna açılacak kredilerin özkaynaklara oranı %20’dir. Anılan Kanunun 49. maddesinin ikinci fıkrasındaki banka risk grubu kapsamına banka ile bankanın nitelikli pay sahipleri, yönetim kurulu üyeleri ve genel müdürü, bunların birlikte veya tek başına, doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol ettikleri ya da bunların sınırsız sorumlulukla katıldıkları veya yönetim kurulu üyesi ya da genel müdürü oldukları ortaklıklar dahildir.

5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nun 55. maddesinde kredi sınırlamalarına tabi olmayan işlemler sayılmış ve birinci fıkrasının i bendi ile de Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’na istisnanın kapsamını genişletme yetkisi verilmiştir. BDDK, kredi sınırlamalarına tabi olmayan işlemleri Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 16. maddesinde düzenlemiştir. Yönetmelik değişikliği ile birlikte bankanın dâhil olduğu risk grubuna kullandırılacak “finansman ortaklıkları” kapsamındaki krediler sınırlamaya tabi olmayan işlemler arasında sayılmıştır. Söz konusu hüküm, Yönetmeliğin yayım tarihi olan 25.01.2019 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

III- SONUÇ

Ülkemizde katılım bankacılığının gelişmesi, büyümesinin sürdürülebilir kılınması için sistemin özüne uygun ürünlerin yaygınlaştırılması ve kullanım alanlarının genişlemesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bakımdan Katılım Bankalarının; dijital dönüşüm sürecini hızlandırıp, sistemin özüne uygun ürün çeşitliliğini ön plana çıkararak ekonomiye katkıda bulunacak girişimlere ve projelere yön vermesi; Ülkemiz On Birinci Kalkınma Planı ile belirlenecek makroekonomik ve sektörel politikaların hayata geçirilmesi açısından öneme haizdir.

Katılım bankacılığına ilişkin söz konusu düzenleme; sistemin sağlıklı bir mevzuat altyapısının oluşması, tüketici ve yatırımcılara alternatif finansal hizmetler sunulması, reel sektörü daha fazla destekleyecek bir yaklaşımın yaygınlaşması ve ülkemizin kalkınmasına zemin hazırlaması açısından kritik niteliktedir.

Saygılarımızla,

Vahdet Deniz AKÇAOĞLU

“UYARI: Bu çalışmada yer alan görüşler, yazarın kendi görüşleri olup, çalıştığı kurumun görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu yazı yalnızca bilgilendirme amacıyla yayımlanmış olup, herhangi bir hukuki görüş, yönlendirme ve tavsiye içermemektedir. Ayrıca, bilgiler yazının hazırlandığı tarihteki mevzuat göz önünde bulundurularak verilmiş olup, yazı içeriği aradan geçen zaman içerisinde mevzuat değişiklikleri ve ilgili kurumların konu hakkındaki görüşleri çerçevesinde güncelliğini yitirmiş olabilir.”

Vahdet Deniz AKÇAOĞLU

Makalenin yazarı Vahdet Deniz AKÇAOĞLU, 2007 – 2009 yılları arasında özel bir bankanın İç Kontrol Merkezi Başkanlığı’nda Denetçi olarak, 2009 yılından 2018 yılına kadar aynı bankanın Uyum Başkanlığı’nda Ürün ve Hizmetler Uyum Kontrol Yöneticisi olarak görev yaptı. 2019 yılında itibaren de İç Kontrol ve Uyum Başkanlığı’nda Etik ve Mevzuat Takip Yöneticisi olarak görev yapmaktadır. Bankacılık ve sermaye piyasası mevzuatı ile kurumsal yönetim, etik, iç sistemler konuları başta olmak üzere banka ve finans kurumlarını ilgilendiren her türlü mevzuat üzerinde çalışmaktadır.

 

BANKALARIN KREDİ İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK

BANKALARIN KREDİ İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK (YÖNETMELİKTE 25.01.2019 TARİHİNDE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLERİN İŞLENDİĞİ HALİ)